Streamingdiensten zorgen voor tsunami aan werk

Netflix, Videoland, ViaPlay, Disney+, Amazon Prime Video, HBO Max, NPO Start, Apple TV+, Pathé Thuis en zo kun je nog wel even doorgaan: het aanbod van streamingdiensten in Nederland is groter dan ooit en dat betekent veel werk voor scenarioschrijvers.

Volgens recent onderzoek kijkt 34 procent van de Nederlanders dagelijks naar streamingdiensten, in de doelgroep 20-34 is dat zelfs 52 procent. Veruit de populairste dienst is Netflix, ruim 63 procent van de kijkers naar streamingdiensten gebruikt dit platform, gevolgd door Videoland (24%), Disney+ (18%) en Amazon Prime (13%). Huishoudens met meer dan drie personen hebben gemiddeld 2,2 abonnementen op streamingdiensten, 19 procent zelfs meer dan vier abonnementen. Bij de leeftijdsgroepen 13-19 en 20-34 is streaming populairder dan lineaire tv.

Gaat het alle streamers ook lukken overeind te blijven in de Nederlandse markt? Eén teken dat partijen zich zo goed mogelijk voorbereiden op de strijd om de kijkers, of eigenlijk abonnees, is de bescheiden golf van personeelswisselingen waar het gaat om televisiedrama: regisseur en schrijver Antoinette Beumer vertrok in november 2021 na ruim twee jaar als hoofd drama van Videoland naar Netflix. Waarop RTL/Videoland Mylène Verdurmen binnenhaalde, jarenlang succesvol als hoofd drama bij AVROTROS. En Viaplay bijvoorbeeld trok Kennard Bos aan, die jarenlang drama produceerde bij Endemol Shine. Ook een opmerkelijke carrièreswitch kwam van Suzanne Kunzeler: ze verlaat haar centrale positie van genrecoördinator drama bij de NPO en wordt per 1 mei directeur content van BNNVARA.

Hysterisch

Voor scenarioschrijvers hebben streamers de markt ingrijpend veranderd. “De hele dynamiek is anders, vroeger was je blij als je eens een klus had. Maar het is nu veel drukker, er wordt veel meer gemaakt en veel meer mensen zijn aan het werk”, zegt Dorien Goertzen, schrijver van Nieuwe Buren, Swanenburg, Adem In Adem Uit en verschillende nieuwe series voor streamingdiensten. Ze is daarnaast voorzitter van het Netwerk Scenarioschrijvers, samen met Pieter Bart Korthuis. “Het is lichtelijk hysterisch op het moment. Iedereen is begonnen met bestellen: Videoland, Netflix, Amazon, Viaplay, Disney en natuurlijk de NPO.

Er is ook een enorme behoefte aan nieuwe ideeën. De meeste schrijvers die al iets hebben gedaan zijn nu echt druk. Het betekent dat er bijna geen scenarist meer is te krijgen. Soms krijgen mensen zonder enige ervaring een serie onder hun hoede. Of schrijvers vanuit een ander genre, zoals boeken. Goed voor promotionele doelen, maar scriptschrijven is natuurlijk een heel andere discipline. Hetzelfde tekort aan mensen zie je trouwens ook bij regisseurs, cast en crew.” 

De ambities bij de streamers liggen hoog. Antoinette Beumer, die de titel Director Local Language Original Series Benelux draagt, vertelt dat bij Netflix de komende tijd verschillende Nederlandse en Belgische producties verschijnen. “Op 17 maart ging de Vlaams/Marokkaanse tragikomische serie Grond online, vanaf 8 april is Dirty Lines te zien, een zesdelige serie over de opkomst van sekslijnen in Nederland, en later dit jaar volgt de misdaad- en dramareeks Diamonds, die zich afspeelt in het Diamantkwartier in Antwerpen.

De Europese Commissie heeft in 2018 verordonneerd dat minstens 30 procent van alle content op streamingdiensten in Europa Europees moet zijn, maar daar heeft de vraag naar lokale content niet mee te maken, aldus Beumer. “We weten uit ervaring dat kijkers graag films en series zien uit hun eigen belevingswereld, geschreven door lokale scenaristen, gespeeld door lokale acteurs. Wij houden van verhalen verteld vanuit sterke karakters, die bepaalde thema’s willen onderzoeken en iets zeggen over de menselijke natuur.”

“Iedereen die echt wat wil, die moet nú een hele goede serie bedenken. Er is een megavraag naar content”, zegt ook Mylène Verdurmen, sinds november dus hoofd drama bij Videoland. “Wij zoeken vooral verhalen die zijn ingebed in Nederland, waar mensen over praten. Ons grote voorbeeld is natuurlijk Mocro Maffia, dat gaat echt over een groep die in Nederland behoorlijk opvallend aanwezig is, op niet zo’n lekkere manier.” Heel anders is weer de aankomende serie over de jeugdjaren van Maxima, al aangekondigd als de Nederlandse variant van The Crown en een van de duurste dramaseries ooit in Nederland gemaakt. “Daarvan hopen we natuurlijk dat die een grote groep mensen naar Videoland trekt, omdat het onderwerp zich daar zeker voor leent. Maar ook dit drama heeft een andere insteek dan gewoon een serie over een opkomende koningin. De politieke onderlaag is heel belangrijk. Bij elke serie willen we dat duidelijke maatschappelijke haakje.”

Wat er naar verwachting ook nog aankomt is dat schrijvers de stap naar het buitenland gaan maken

De Nederlandse invalshoek staat internationale coproducties niet in de weg. “Dat is ook waarom ik gevraagd ben”, zegt Verdurmen. “Dit soort producties deed ik natuurlijk al bij AVROTROS, denk aan Commando’s, Grenslanders en de vampierserie Heirs of the Night. We gaan bijvoorbeeld samenwerken met de showrunner van Ozark, Mark Williams, voor een Amerikaans gefinancierde maar heel Europese crimeserie, Europe by Train. Daar gaan wij met zoveel geld in dat het een Videoland Original wordt.” Vanaf eind april wordt er meer bekend over de plannen van Videoland, waarbij Verdurmen al wel kan noemen dat er verbintenissen zijn aangegaan met twee acteurs, een regisseur en een producent, die alleen nog voor de streamer zullen werken.

“Dat is ook een nieuwe ontwikkeling”, zegt Dorien Goertzen, “dat schrijvers, regisseurs of producenten exclusieve contracten krijgen. Dat gebeurt al langer in het buitenland en nu ook steeds meer hier, wat de krapte op de markt van makers verergert. En wat er naar verwachting ook nog aankomt is dat schrijvers de stap naar het buitenland gaan maken. Dat gebeurt al jaren met acteurs en regisseurs maar voor schrijvers was dat niet echt mogelijk. Dat lijkt te veranderen. Talent kan naar Scandinavië bijvoorbeeld. Wat daar gemaakt wordt doet het internationaal goed en er is daar veel behoefte aan schrijftalent.”

Auteurschap

Niet alleen de hoeveelheid maar ook de inhoud van het werk van scenaristen is wezenlijk aan het veranderen door de streamers. Beumer: “Kenmerkend bij Netflix is dat als er een plan gepitcht wordt dat bij ons past, we er alles aan doen om de makers zoveel mogelijk creatieve vrijheid te geven en ze te ondersteunen. Onze creatieve notes gaan altijd over hoe je iets beter kan krijgen, niet over hoe je het ook op een andere manier kan vertellen. Op die manier wordt er enkel naar mogelijkheden gekeken om het idee zo origineel en puur mogelijk te houden. Makers zitten in de driver’s seat. 

Verdurmen: “Wat wij met Videoland willen is veel eerder bestellen, dat wordt echt de toekomst. Beslissen op basis van bijvoorbeeld een pilotscript en dan twee jaar voor het draaien eigenlijk al het groene licht geven, zodat het schrijven veel meer tijd krijgt en ook het bijeenbrengen van crew en cast.”

Bijscholing moet toegankelijker worden gemaakt om de hausse waar we in zitten op te vangen

Dorien Goertzen ziet ook dat bij streamers vaker wordt gedacht vanuit het auteurschap van een serie. “Als schrijver/showrunner heb je daar een grote autonomie. Schrijvers hebben nu ook de leiding, in plaats van alleen de regisseur. Ik vind het een positieve ontwikkeling, al moet je het als schrijver wel aankunnen en willen. De druk ligt bij jou. Een echte showrunner, zoals in het Amerikaanse systeem, is verantwoordelijk voor het budget en allerlei praktische kwesties en daar zal niet iedereen op zitten te wachten. Maar voor ervaren schrijvers met ambitie biedt het kansen.

Het zou ook goed zijn als schrijvers zich hierop voorbereiden als zij dit ambiëren. Er zijn steeds meer cursussen en opleidingen tot showrunner, bijvoorbeeld via MediaXchange. Maar ook andere bijscholing, zoals voor zij-instromers, moet toegankelijker worden gemaakt om de hausse waar we in zitten op te vangen. Daarnaast zouden schrijvers meer kans moeten krijgen om mee te kijken op de set en in de edit, maar dat ligt soms nog gevoelig. Jongere producenten zijn wat meer opgegroeid in deze traditie en denken minder hiërarchisch, maar dat geldt niet voor iedereen. En het is zo druk dat het hard nodig is.”

Talentontwikkeling

Want de ontwikkelingen zijn zeker niet alleen goed nieuws voor scenarioschrijvers van naam en faam, volgens Goertzen, maar ook voor beginnende scenaristen en zelfs helemaal nieuwe schrijvers. “Ze schuiven aan in writers’ rooms, die duidelijk in opmars zijn, en kunnen zich daar ontwikkelen.”

“Talentontwikkeling is zeker iets waarvoor we aandacht hebben”, zegt ook Mylène Verdurmen. Bij die samenwerking aan Europe by Train ben ik bezig om een Nederlandse jongere schrijver in de writers’ room te krijgen. Er doen Nederlandse acteurs mee in twee afleveringen die zich afspelen in Nederland, en eigenlijk wil ik ook dat er een Nederlandse regisseur kan meelopen op de set; dat is iets waarvan zo iemand zelf en uiteindelijk ook Videoland profiteert. De kwaliteit van ons drama wordt niet alleen hoger door meer geld, maar ook als makers werken met producenten of showrunners uit het buitenland, die altijd de lat veel hoger leggen. In Nederland is iedereen altijd blij met de derde polish. Maar dat is het fijne van die internationale partners, die pikken dat niet. Soms komen er wel tien versies voordat het goed is.”

Netflix heeft onlangs een driejarige samenwerking aangekondigd met Rose Stories. De Rose Academy, de talentontwikkeling tak van die organisatie, ontvangt fondsen uit het Netflix Fund for Creative Equity, een initiatief om te investeren in lokaal talent en meer mogelijkheden achter de schermen te creëren voor groepen die ondervertegenwoordigd zijn in de tv- en filmindustrie.

Afgezien daarvan noemt Beumer de eerste editie van de New Voices Script Contest, die overigens meteen het bewijs is dat er in de coulissen nog heel veel schrijvers staan te popelen om hun talent te bewijzen: “We ontvingen meer dan 550 aanmeldingen, waarvan we vijftien schrijvers selecteerden om samen met een coach hun script uit te werken. Netflix heeft een optie op diverse winnende scripts om deze in ontwikkeling te nemen.” Over een eventuele tweede editie wil ze niets kwijt. Volgens Beumer kan elke scenarist zich sowieso met ideeën bij Netflix melden: “We lezen alles wat gepitcht wordt. Het gaat ons echt om het idee, het concept, de visie van de makers en of het bij ons publiek past. We zoeken mainstream verhalen voor een breed publiek. Liever niet te klein of te niche en zo lokaal mogelijk, want daar ligt onze focus.” 

Ook Mylène Verdurmen benadrukt dat ze altijd openstaat voor plannen. “Daarnaast hebben we natuurlijk de Videoland Academy, nog opgezet door Antoinette Beumer, waar jong talent de kans krijgt om een film te maken.” In de derde editie staat horror centraal. “Gemiddeld worden drie films per jaar gemaakt, wat makers hopelijk een springplank geeft, ofwel bij ons of elders, om door te stromen als maker. Het gaat ons totaal geen nieuwe abonnementen opleveren, daar maak ik me geen illusies over, maar je moet ook iets doen voor jong talent.”

Publieke omroep

Hoewel ze het belang van de NPO op het gebied van drama onderschrijven, klinkt bij zowel Goertzen als Beumer als Verdurmen enthousiasme over de voortvarende manier waarop streamers het produceren van drama aanpakken, en die zo anders is dan de trage processen waarmee je te maken hebt als je afhankelijk bent van omroepen en netmanagers. Antoinette Beumer: “In Nederland moet je als regisseur of producent over het algemeen vechten om je project voor elkaar te krijgen en zenderbazen of fondsen te overtuigen. Gedurende dat proces vindt er veel bijsturing plaats door verschillende mensen. Het risico hiervan is dat het originele idee verwatert en dat dooft het vuur van de maker.

Bij Netflix willen we het creatieve idee juist zo origineel en puur mogelijk houden. Hier loopt iedereen in principe rond met een JA op het voorhoofd. Ik kon het de eerste paar maanden nauwelijks geloven, maar het is echt zo. Als er een goed idee is, gaan we er alles aan doen om de makers boven zichzelf uit te laten stijgen. Bovendien kunnen wij ze een internationaal platform bieden. Dat geeft een nieuwe impuls aan de creatieve industrie in Nederland en is een groot voordeel voor de consument.”  

Dorien Goertzen: “Voor de publieke omroep zijn de veranderingen best ingewikkeld, want ook zij moeten concurreren in deze markt. Nu denk ik wel dat de publieke omroep andere dingen kan blijven maken door zijn publieke taak. NPO1 is natuurlijk heel breed met crime, ziekenhuis en dergelijke, maar op NPO3 is meer ruimte voor experimenten, qua genres en onderwerpen.

Maar het beeld dat de besluitvorming bij de publieke omroepen stroperig is klopt wel. Het kan maanden duren voordat iets gelezen is en er een besluit over wordt genomen. En ook als je een go hebt, heb je te maken met veel stemmen en krijg je soms het idee dat je door hun hoepel moet springen. Er is wel iets aan het veranderen, maar het gaat langzaam.

Mylène Verdurmen: “Bij de NPO moeten heel veel afwegingen worden gemaakt, want drama en geld moet worden verdeeld over verschillende omroepen. Bij Videoland hebben we de laatste vier maanden vijf of zes series uitgezet. Daar doet de NPO een jaar over. Het team is kleiner, de lijntjes zijn korter en de ambitie torenhoog…. tja, ik moet zeggen, ik ben heel blij dat ik hier zit.”

Streamers betalen goed maar ze eisen dat je in ruil daarvoor al je intellectuele-eigendomsrechten afstaat

Is het dan alles goud wat er blinkt? Afgezien van de vraag hoe breed de laag van schrijvers zal zijn die echt makkelijker dan voorheen emplooi zullen vinden dankzij de streamingdiensten, wijst Dorien Goertzen op een kwestie die niet nieuw is, maar door de on demand-diensten een nieuwe dimensie heeft gekregen: de auteursrechten. “Streamers betalen goed maar ze eisen dat je in ruil daarvoor al je intellectuele-eigendomsrechten afstaat. In het kielzog daarvan proberen ook anderen, waaronder zelfs de publieke omroep, het steeds meer die kant op te drukken. Het Netwerk Scenarioschrijvers en de andere makers- en producentenverenigingen vechten, ook in Europees verband, tegen die tendens en proberen hierover afspraken te maken en aan te dringen op regelgeving op Europees niveau.”

Mylène Verdurmen denkt dat de enorme vraag naar Nederlandse content niet eindeloos zal voortduren. “Ik weet bijna zeker dat over drie, vier jaar deze bubbel uit elkaar klapt, omdat Nederlandse content voor bepaalde streamers uiteindelijk niet zo belangrijk is. Denk aan Disney+, dat moet het toch van merken als Marvel hebben. Ze willen abonnees. Als ze die ook kunnen krijgen met buitenlandse series, they couldn’t care less.”  Dorien Goertzen kijkt daar anders tegenaan. “Zo gek als het nu is blijft het misschien niet, maar we gaan nooit meer terug naar vroeger. Streamingdiensten zullen steeds nieuwe content nodig hebben, en de ervaring heeft inmiddels geleerd dat lokale content heel goed scoort.”