Mozaïekfilms voor de feestdagen

Het tragikomische Schitterend en de prikkelende satire Dit is geen Kerstfilm lijken op het eerste gezicht wel een beetje op elkaar. Allebei zijn het mozaïekfilms over familie, al is de ontstaansgeschiedenis heel verschillend. De grootste overeenkomst tussen de films, die deze maand beide te zien zijn, is de scenarioschrijver, Lotte Tabbers. “Mozaïekfilms zijn sterk thematisch gedreven. Het draait niet zozeer om plot, meer om karakters, en de thematiek is wat de boel bij elkaar houdt.”

“Ik ben heel blij met deze prijs en deze erkenning.” Lotte Tabbers begint haar dankwoord zoals je zou verwachten. Het is vrijdag 27 september 2024 en samen met co-scenarist Isis Mihrimah Cabolet won ze zojuist het Gouden Kalf voor het scenario van de comedy Dit is geen Kerstfilm. “Maar eigenlijk had ik het al verwacht.” Gelach vanuit de zaal en ook de mondhoeken van Tabbers schieten even omhoog. “Want een astroloog zei zestien jaar geleden tegen mij dat dit het jaar zou zijn dat ik mijn top zou bereiken.”

Oogstjaar

Inmiddels is het december. Het Kalf heeft een plekje in haar huiskamer en voelt zich blijkbaar thuis: het lijkt te happen naar de blaadjes van een plant. Stond deze bekroning inderdaad in de sterren? In de stem van Tabbers klinkt een klein lachje door. “Dat bezoek aan die astrologe was ooit een verjaardagscadeau, Ik weet niet meer van wie, het is al heel lang geleden. Het enige dat ik er echt van onthouden heb is dat ze zei: ‘Over vijftien jaar zit jij aan de top van je carrière.’ En dat ik toen dacht: Over vijftien jaar pas? Lachend: Ik was toen al 31. Dit jaar dacht ik weer er aan terug. Is dit dan de top? Ik hoopte eigenlijk op Hollywood.”

Hoe dan ook, 2024 is een oogstjaar voor Tabbers. Naast haar eigen bekroning wist Dit is geen Kerstfilm ook nominaties voor beste regie (Michael Middelkoop) en beste bijrol (Laura Bakker) te verzilveren. En dat er tijdens de première luid werd gelachen is voor een comedy al een prijs op zich. Vanaf 19 december is de film te zien op Prime Video. En in de bioscoop is Schitterend te zien, waarvoor ze het scenario leverde.

Wie oppervlakkig kijkt ziet veel overeenkomsten tussen deze films. Het zijn allebei geestige mozaïekvertellingen rond families. “Maar Dit is geen Kerstfilm is een echte comedy, daarin zoeken we het randje op. In Schitterend draait het meer om emotie. Dat vind ik trouwens heel goed gelukt. De film raakte me echt. Dat is ook de verdienste van Maurice.” Ze doelt op Maurice Trouwborst, met wie ze al sinds haar opleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht nauw samenwerkt, onder andere aan de succesvolle jeugdserie De Regels van Floor.

Dit is geen Kerstfilm komt dan weer voort uit een ander hecht verbond. Het is het eerste grote project dat ze ontwikkelde met Isis Mihrimah Cabolet. “Het is echt onze film.” Cabolet studeerde af aan de toneelacademie Maastricht en is een van de drijvende krachten achter theatercollectief Bouillabaisse. Ze speelde in films (De gelukkige Huisvrouw, Lucia de B.) en maakte zelf enkele korte films.

Lotte: “Op het moment dat ik haar ontmoette liep Isis rond met het idee voor een serie. Nu hebben tegenwoordig heel veel acteurs ideeën voor series, maar haar idee was echt heel leuk. We hadden gelijk een goede klik. De serie ging niet door, maar we zijn wel vriendinnen geworden en bleven samenwerken. Nadat ik van school kwam kon ik eigenlijk nog niets, maar ik had wel veel wilde ideeën. Daarna heb ik het vak geleerd met al zijn regels, waardoor het wilde er wel een beetje vanaf ging. Maar Isis heeft veel out of the box-ideeën. Het is echt een heerlijke samenwerking, want daardoor gaat het bij mij ook weer stromen. Ik heb dan weer meer ervaring met het schrijven van een hele speelfilm, dat had Isis nog nooit gedaan.”

White guilt-complex

Het idee voor Dit is geen Kerstfilm ontstond bij Tabbers. Hoewel het een mozaïekfilm is, begon alles bij één personage. “Een vrouw met een white guilt-complex die het heel graag goed wil doen in de strijd tegen racisme, maar niet inziet dat racisme systematisch is en daardoor veel blinde vlekken heeft. Dat vond ik een grappig personage, omdat ik mezelf daarin herken, en ook veel vrouwen in mijn omgeving. Dat was het enige dat ik had. Producent 100% Halal vroeg me een keer langs te komen. Volgens mij waren ze op zoek naar een commerciële film, maar ze vroegen me: “Wat zou jij voor film willen maken?” Die vraag krijg je niet vaak van een producent, dus dat vond ik heel leuk. Ik vertelde over dit personage en daar gingen ze op aan.”

Een paar dagen later bezocht ze samen met Cabolet het filmfestival van Berlijn. Tabbers vertelde over het gesprek en over het personage. Het leek haar heel leuk om het samen uit te werken. “Diezelfde avond hebben we alle andere personages bedacht. We wilden het hebben over de gevoelige onderwerpen van deze tijd, maar dan op een brede manier. Het voelde niet goed om het alleen over de eerste personage, Brechtje, te laten gaan. Er is zoveel meer te vertellen over al die gevoelige onderwerpen.”

Naast Brechtje (Jacqueline Blom), die in de film wordt gecanceld, maken we in de uiteindelijke film ook kennis haar echtgenoot (René van Zinnicq Bergmann) die een one night stand beleeft met zijn jongere collega Jamea (Laura Bakker). Dochter Jos (Stephanie van Leersum) probeert de wereld intussen een stukje toleranter te maken, terwijl ze er moeite mee heeft dat haar partner Louise (Georgina Verbaan) graag eens een trio wil doen. Het huwelijk van de andere dochter, Bob (Barbara Sloesen), vertoont wat slijtageplekken, waardoor haar man Justus op zoek gaat naar zijn mannelijkheid.

Hoe geef je zo’n ensemble een gelijkwaardige plek binnen een mozaïekfilm? “Daar hebben we superlang over gedaan. Eerst hadden we alle lijnen los van elkaar bedacht. Zo dienden we het ook in bij het Filmfonds. In eerste instantie werd het daarom ook afgewezen. Ze wilden juist weten hoe we de lijnen met elkaar zouden verknopen. Dus moesten we voor de volgende aanvraag gaan mengen. Wij dachten: Oh shit, dat willen ze nu al? Voor dat werk zouden we juist graag betaald willen worden. Het was zo’n puzzel.”

Op een gegeven moment moeten alle personages bij elkaar komen, uiteraard bij het kerstdiner. Deze film gaat immers over alle pijnlijke zaken waar je het tijdens kerst juist níet over wil hebben. “Dat was een van de grootste uitdagingen bij deze film. We hebben zoveel scènes weg moeten gooien omdat er te weinig ruimte voor was. Eigenlijk moet je bij iedere verhaallijn al in de eerste scène weten wat het probleem is.”

Desondanks valt het moment waarop de personages rond de tafel zitten vrij vroeg: rond het midpoint. Er was ruimte nodig voor een lekker lange ongemakkelijke dialoog en een onverwachte wending, waarbij het hele ensemble wordt ingezet. “Het is eigenlijk geen conventioneel opgebouwde film. Schitterend is in dat opzicht klassieker.”

Vernederlandsen

Bij die film was het “extreem ingewikkelde voorwerk” al gedaan. Schitterend is een remake van de Duitse comedy Wunderschön, mede geschreven en geregisseerd door de Duitse actrice Karoline Herfurth. “Bij die film lagen de lijnen er al, maar ik heb veel zitten schuiven en schrappen en verhaallijnen aangepast of vervangen door eigen ideeën.”

Rachel van Bommel van Millstreet Films polste Tabbers of ze de film wilde vernederlandsen. In Duitsland groeide Wunderschön onverwacht uit tot een groot succes. “Tijdens het kijken vond ik hem ook echt leuk. Omdat hij grappig is, maar ook ergens over gaat.”

De film geeft een tragikomisch inkijkje in de levens van vijf vrouwen uit verschillende generaties. Ze worstelen met hun maatschappelijke positie, hun relaties en de manier waarop naar hen wordt gekeken. Interessant, maar Tabbers zag ruimte voor verbetering. “Het probleem van die vrouwen was vaak de man. Als die ging veranderen, dan was hun probleem opgelost. Maar dan heb je natuurlijk geen karakterontwikkeling. Het probleem moet eigenlijk in het personage zelf zitten. Dus ik moest echt nadenken wat die problemen dan konden zijn. In de Duitse versie ging bijvoorbeeld een man met pensioen, waardoor de relatie met zijn vrouw onder druk kwam te staan. In onze film laten we juist de vrouw, Martien (Annet Malherbe), met pensioen gaan, waar zij moeite mee heeft.”

Andere personages zijn onder meer haar dochter Jamie (Holly Mae Brood), die werkt als model. Zij wordt gedwongen tot een spartaanse levensstijl om zich te kunnen meten met jongere collega’s. Jamies schoonzus Sanne (Caro Lenssen) heeft twee jonge kinderen en wil graag weer meedraaien in de maatschappij, maar haar man (Maarten Heijmans) ziet niet in waarom hij zijn rol in de opvoeding moet vergroten. Ze lucht soms haar hart bij Nina (Hannah Hoekstra), die niet gelooft in gelijkwaardige relaties en daarom genoeg denkt te hebben aan one night stands. Zij is weer de juf van Leyla (Bobbie Mulder), een pubermeisje dat voor het eerst echt verliefd wordt.

“Die laatste lijn heb ik volledig herschreven. Het ging eerst over een meisje dat niet tevreden is met zichzelf. Maurice en ik vonden die in het origineel wat zwak.” In Schitterend krijgt Leyla voor het eerst seksuele gevoelens. “Voor een meisje is dat toch anders dan voor jongens. Die voelen zich vaak wat vrijer. Jongens zijn onder elkaar best open over masturbatie en zo, meisjes niet echt. Of ze doen het zogenaamd nog niet. En dan is er ook nog porno waar jongeren via hun mobieltjes zoveel naar kijken. Dat beïnvloedt je eerste seksuele ervaring. Ik vond die elementen leuker en moderner om uit te werken dan een lijn over iemand die worstelt met haar lichaam, wat in de Duitse film erg werd benadrukt. Natuurlijk, er ligt een hoge druk op vrouwen om te voldoen aan een schoonheidsideaal, en ik vind het interessant om daarover te vertellen, maar je moet er niet in doorschieten. In de lijn rond Holly’s personage speelt het een grote rol, ook al gaat die ook over haar eenzaamheid.”

Thematisch

Het kan bijna geen toeval zijn dat ook Schitterend rond de kerst uitkomt. Er duikt nergens een kerstman op en er klinken ook geen rinkelende sleebelletjes op de soundtrack, maar op de een of andere manier passen mozaïekfilms perfect bij de feestdagen. En regelmatig gaan ze er ook wel over. Naast een kerstklassieker als Love Actually, of Alles is Liefde dat zich afspeelt rond Sinterklaas, heb je ook films als Valentine’s Day en Mother’s Day. “Er was op een gegeven moment haast rond iedere feestdag wel een mozaïekfilm.”

Zo’n feest is natuurlijk een prima aanleiding om een flinke verzameling personages bij elkaar te brengen, maar Tabbers ziet ook een inhoudelijke aanleiding. “Mozaïekfilms zijn sterk thematisch gedreven. Het draait niet zozeer om plot, meer om karakters, en de thematiek is leidend. Dat is wat de boel bij elkaar houdt. Bij veel feestdagen hoort een thema: bij Valentijnsdag is dat liefde, bij Kerstmis denk je bijvoorbeeld aan verbinding.”

Zelf ontdekt Tabbers zo’n kerngedachte pas gaandeweg, of zelfs achteraf. “Als je me zou vragen wat het thema is van Schitterend, zou ik eerst zeggen ‘vrouwenproblemen’ of ‘feminisme’, maar dat zijn meer onderwerpen dan thema’s. Ik denk dat Schitterend uiteindelijk gaat over liefde. Over hoe geliefden zich tot elkaar verhouden, verteld vanuit een vrouwelijk perspectief.

Maar ik vind het moeilijk om van meet af aan te schrijven vanuit een thema. Ik werk veel meer vanuit personages, conflicten en maatschappelijke vraagstukken. Laatst vroeg iemand me wat het thema was van Dit is geen Kerstfilm. Ik stond even met mijn mond vol tanden. Maar het zit er zeker wel in: de film gaat over angst. En dan met name de angst om het niet goed te doen.“

Aan het eind van het gesprek ziet ze ook nog een inhoudelijke overeenkomst. “In beide films wordt nooit verteld: “Dit is hoe het moet!” Dat kan ook niet, daarvoor zijn die thema’s veel te complex. Maar wat ze allebei wel vertellen is: ”Blijf met elkaar praten, ga op elkaars stoel zitten, luister ook naar het andere verhaal.”