‘In de buurt van de Schepper’

Na 28 jaar neemt Marieta van Olphen volgende maand afscheid als activiteitenproducer van de Auteursbond. “Een stressbaan? Nee, ik vond mijn werk ontzettend leuk! Al slaap ik nu al beter.”

“Dank je voor het telefoontje”, besluit Marieta als we de afspraak maken voor het interview. Want het is een mooie stok achter de deur om dan toch maar eens te beginnen met iets waar ze al een tijdje tegenop ziet: opruimen. Niet alleen omdat het zoveel is, maar ook omdat het toch een emotionele stap is: afscheid nemen van het werkende leven bij de vereniging die tientallen jaren een belangrijke rol in haar leven speelde.

“Maar ja, je kunt moeilijk zeggen: ik trek de deur achter me dicht en ze zoeken het maar uit. Ik niet in ieder geval”, zegt ze als we elkaar een week later spreken op het Van Deysselhuis aan de Lairessestraat in Amsterdam. “En ik ben misschien toch wel degene die het beste kan inschatten wat ermee moet. Toen ik hier eerder in de week aankwam lagen er vijf hoge stapels met papieren op mijn bureau. Het voelde als een gigantische berg werk. Maar nadat de eerste stapel geslecht was, dacht ik: dit gaat lukken.”

In het kantoor loopt Marieta langs de kasten en lades. Klein van stuk, zwarte broek, wit T-shirt, sieraden om de nek en verzorgd en opgewekt zoals alle Netwerkleden haar wel kennen. Licht trekkend met een been, nadat ze zich alweer weken geleden zwaar heeft verstapt. “Maar de fysiotherapeut zegt dat ik over zes weken weer kan rennen. Haha, ik laat hem maar in die illusie. Wandelen is voor mij goed genoeg.”

Hoever ze is met de opruiming? “Ik heb nu de dingen van de meest recente tijd gedaan. En dan ga ik terug in de ordening van het archief.” Ondanks het aanstaande afscheid probeert ze wat laatste zaken voor elkaar te krijgen. Eind jaren negentig heeft het Netwerk een serie boekjes uitgegeven onder de titel Het Nederlandse scenario. “In de verzameling die wij hebben ontbreken er een paar. Misschien kun je een oproep doen in de Plot om die compleet te krijgen?” Natuurlijk, bij deze! Heb je oude exemplaren staan, mail dan naar bureau@auteursbond.nl en wij zorgen dat Marieta bericht krijgt.

Het begon allemaal in 1995, toen Marieta als bureaumedewerker terechtkwam bij het Netwerk Scenarioschrijvers. Na het gymnasium en twee niet afgemaakte studies had ze haar toekomst nooit heel duidelijk voor ogen. “Maar laatst schoot me weer te binnen dat ik bij een beroepentest op mijn school al had aangegeven wel ‘iets’ voor kunstenaars te willen doen. Hier zat ik op mijn plek.”

Het Netwerk was een club met allemaal enthousiaste jonge honden. De VvL was een heel erg deftige oude dame

Het Netwerk was vijf jaar eerder opgericht door Lucette Bronk en hield kantoor op een zolderverdieping aan het Singel, bij het Nederlands Literair Productie & Vertalingen Fonds (NLP&VF). Het sollicitatiegesprek was met Hans van Hechten en Willem Capteyn. Het was de periode waarin het Netwerk had besloten samen verder te gaan met de Vereniging van Letterkundigen (VvL). “Een bijzonder, zeker niet eenvoudig proces. Het Netwerk was een club met allemaal enthousiaste jonge honden. De VvL was een heel erg deftige oude dame. En oude dames, die moet je niet in de war brengen, die moet je een beetje liefde geven. Dat gaf de nodige problemen, Lucette Bronk is op een gegeven moment vertrokken.”

Ondanks die stroeve start is het een erg belangrijke stap geweest, vertelt Marieta terwijl we neerstrijken in de vergaderzaal een deur verderop. “In Amerika hebben scenarioschrijvers hun eigen, separate bond. Daar kan dat. Maar Nederland is heel klein. Schrijvers moeten zich verenigen, dat is altijd mijn drive geweest: ze vormen een belangrijke, bijzondere groep, maar kunnen alleen samen hun belangen behartigen.”

Het was iets waarmee ze vanaf week één te maken had. “Meteen op mijn tweede of derde dag bij het Netwerk werd het zogeheten HoCo-akkoord bereikt over minimumvergoedingen voor scenaristen bij de publieke omroep. Dat was toen revolutie, een enorme overwinning. Daar was iedereen heel erg blij mee.”  Maar na een lang juridisch gevecht mochten zulke afspraken niet meer gemaakt worden. Ze vertelt het terwijl ze opstaat van tafel en naar de wand loopt om het jeugdportret van Lodewijk van Deyssel (een pseudoniem van Karel Alberdingk Thijm) recht te hangen. Lukt niet. “Nou, ik heb het geprobeerd. Dat moeten anderen dan maar oplossen.” Hetzelfde geldt voor de kwakkelende koffiemachine.

“Dus dat is altijd een beetje mijn boodschap geweest. Je moet dingen samen doen en collectief je stem laten horen. Hoe kom je anders aan je geld als jouw werk is uitgezonden? Ik denk daarom ook dat het goed is dat de Dutch Directors Guild en het Netwerk onderzoeken of ze meer samen kunnen doen.

Een geheim stokpaardje van mij is de positie van erfgenamen. Ik heb het gevoel dat dat eindelijk wordt opgepikt, maar daar moet ook eens op gelobbyd worden. Om duidelijk te maken hoe belangrijk het is dat scenarioschrijvers hun rechten goed regelen, want in principe vervalt het auteursrecht zeventig jaar na overlijden.”

Lucille Ball

Een tijdlang werkte ze mee aan het maken van de Plot, nog in het leven geroepen door Lucette Bronk. “Niet schrijven, maar vooral de productionele kant. In het begin betekende dat old school in elkaar plakken van het blad, daar was ik wel bedreven in. Vormgeving regelen en vervolgens op de fiets naar de drukker.” Toen het blad voor het eerst met een nieuwe lay-out verscheen, kreeg Marieta de vraag of ze bereid was als een verbaasde Lucille Ball het covermodel te zijn.

Over de huidige Plot online is ze heel enthousiast. “Maar heb je de zomerspecial (13/7) van De Groene gelezen, met Marleen Stikker als gasthoofdredacteur? Dan besef je – door het artikel Elke mail is een plastic tasje van Jan Postma – dat het verhaal dat ons digitale leven zoveel goedkoper zou zijn dan op papier, absoluut niet klopt! Plus dat je helemaal geen inzicht meer hebt in wat er met je materiaal gebeurt.”

Dag van het Scenario

Het bijstaan van het bestuur, het maken van plannen, inbrengen wat er speelde en hoe daarop te reageren en acties in gang te zetten, dat waren zaken waar ze zich met veel overgave aan wijdde. Marieta was op de achtergrond een drijvende kracht achter talloze activiteiten, bijeenkomsten en prijsuitreikingen. Allang niet meer van alleen het Netwerk. Na heel veel interne veranderingen, groeistuipen van de Vereniging van Schrijvers en Vertalers en daarna Auteursbond werd ze vanaf 2016 de activiteitenproducer voor de hele Auteursbond & de Auteursprijzen. “Onlangs hadden we nog de Dag van de Educatieve Auteur, dat was ontzettend leuk.”

Ze maakte mee hoe de scenarioschrijvers langzaamaan terrein veroverden in de wereld van film en drama. “Op het NFF was vroeger geen aandacht voor het scenario, tot verdriet van de scenarioschrijvers. Het Netwerkbestuur, met name Ger Beukenkamp, heeft toen bedacht om tijdens het NFF 1997 een wedstrijd uit te roepen om een scène te schrijven. De winnende scène zou dan worden nagespeeld, net als op de set, onder leiding van Jean van de Velde.

We kregen geen plekje binnen het festival, nou, dan maar erbuiten. Ottone kende ik omdat ik er een fantastisch feest had meegemaakt, daar konden we niet terecht, maar daartegenover wel. Dat was het begin van de Dag van het Scenario. Uiteindelijk is de Dag een onderdeel van het NFF geworden, omdat niemand zich meer kon voorstellen dat het scenario er níet bij zou horen.

De eerste edities kwamen tot stand in samenwerking met het Stimuleringsfonds, daarna nam het bestuur van het Netwerk de regie in eigen hand, samen met de activiteitencommissie, die altijd heel nauw betrokken is bij de Dag en overige Netwerkactiviteiten.”

Krulstaarten

Toen er in 1999 een Gouden Kalf kwam voor een scenario voor speelfilms, maar niet voor series of korte film had het Netwerkbestuur ook hier een oplossing voor. In 2001 werd de Zilveren Krulstaart-verkiezing gehouden en deze prijs uitgereikt aan de winnaars in Ottone.

“De uitreiking is nu een apart event, losgekoppeld van het NFF. Op 20 maart 2020 stond de uitreiking van de Krulstaarten mét diner ter ere van 30 jaar Netwerk Scenarioschrijvers gepland in Pakhuis de Zwijger, maar helaas, op 12 maart werd de coronalockdown afgekondigd. Eerlijk gezegd: dit was wel een traumaatje. Al was het voor de DDG veel erger. Op 12 maart stonden de kippenpootjes net in de oven toen hun diner moest worden afgelast.”

Jongere schrijvers konden op speciale aandacht rekenen van Marieta. Bij activiteiten zorgde ze dat ook studenten van relevante opleidingen werden geïnformeerd of uitgenodigd. Ze wijst erop dat naast het gewone en aspirant-lidmaatschap sinds kort ook het (gratis) studentenlidmaatschap is geïntroduceerd bij de Auteursbond, alles om jongere generaties te bereiken. Maar iedereen kan op persoonlijke interesse rekenen: “Je ziet er heel goed uit! Soms kun je er zo…. druk uitzien. Maar nu zie je er echt relaxed uit”, krijgt de Plot-interviewer een hart onder de riem gestoken.

Ik ben er goed om mensen die stuk voor stuk mooie ideeën hebben, die alleen niet met elkaar te combineren zijn, tóch verder te brengen

“Mijn kracht is denk ik dat ik gewoon handig ben en dingen kan organiseren en ritselen”, analyseert Marieta zichzelf. “En ik heb dus ook wel wat met schrijvers. In dit wereldje heb je een heleboel grote ego’s en ik denk dat ik er goed in ben om mensen die stuk voor stuk mooie ideeën hebben, die alleen niet met elkaar te combineren zijn, tóch verder te brengen zodat de kern behouden blijft. Dat kon best weleens balanceren zijn.”

Marc Veerkamp, behalve scenarist een goede vriend van Marieta, wist te vertellen dat ze steevast enkele dagen voor de Dag van het Scenario last kreeg van buikpijn. “Ja dat klopt”, erkent ze. “Het is toch een groot evenement en op elk onderdeel kan er natuurlijk iets misgaan. Dus de dagen ervoor zat ik drie keer per nacht rechtop in bed, bang dat ik iets was vergeten.”

Scenarioschrijvers zijn een stam. Je zet ze bij elkaar om een plan te maken en het gaat aan de rol, dat is zo ontzettend leuk

Maar een stressbaan? “Nee, ik vond mijn werk ontzettend leuk! Carmen [Halfhide, nu nog bureaumedewerkster bij de Auteursbond en de opvolger van Marieta, gs] heeft niet voor niets ontzettende zin om het over te nemen. Al bedacht ik op weg naar dit gesprek wel dat ik je kon vertellen dat ik nu al beter slaap.”

Bij de vraag wat ze het leukste vond, komt er met volle overtuiging uit: “Het werken met scenarioschrijvers. Het is een tribe, een clan hè, Scenarioschrijvers zijn een stam. Ze zijn anders dan de theaterschrijvers, ze zijn anders dan de boekenschrijvers. Je zet ze bij elkaar om een plan te maken en het gaat aan de rol, dat is zo ontzettend leuk.

Ik vind het lastig om onder woorden te brengen wat ik daarmee precies bedoel. Maar je hebt de diepdenkers, de schrijver-schrijvers die dikke pillen schrijven; mensen als Wim Jurg bijvoorbeeld, die onlangs is geëerd met het erelidmaatschap en voor wie ik een groot respect heb. Hun werk kan heel erg op de millimeter zijn, al wisselt dat natuurlijk wel.

Aan de andere kant heb je de scenarioschrijvers. Dat zijn bepaalde types, die moeten rekening houden met meer dan alleen hun eigen verhaal. Ze denken verder, ze bouwen een heel eigen 3D-wereld met een lijn die de motor van het verhaal is. Scenaristen moeten ook heel analytisch kunnen denken. Omdat ze met hun verhaal ergens willen komen. Ze zijn vaak monomaan gefocust op hun vak, in de goede zin van het woord. En het zijn misschien wel de fijnste moppersokken van de wereld.

Schepper

Soms denk ik dat de scenarioschrijver een heel klein beetje in de buurt van de Schepper komt. Ik ben niet religieus, hoor.  Michelangelo en Leonardo da Vinci zijn ook scheppers, maar wel 2D. Soms kunnen mensen heel denigrerend over scenarioschrijvers zijn en roepen: oh, dit of dat verhaal is gewoon een film. Dan denk ik altijd: Je moet es weten!

Wat ik zeg is wellicht vertekend omdat ik te maken heb gehad met degenen die het bestuurswerk deden, dat moet je maar liggen als schrijver. Maar ik heb ook een heleboel andere scenarioschrijvers meegemaakt.

Officieel stopt Marieta pas per 1 oktober, maar ze is al sinds begin juli vrij vanwege de vele niet opgenomen vakantiedagen. “Het is niet echt werk waar je om vijf uur ’s middags de deur achter je dichttrekt. In die zin vormde dit werk wel een soort subleven voor me, naast de zorg voor mijn inmiddels volwassen dochter Skarlet. Wat mijn plannen zijn? Eerst maar eens lummelen, lummelen en lummelen. Ik heb niet een clear-cut plan dat ik die en die reis moet maken. Ik dacht eerst dat ik een EHBO-cursus wilde gaan doen. Ik heb ernaar gekeken, maar ik weet toch niet helemaal of dat wat is. Een collega gaf het advies eens na te denken over Extinction Rebellion.

Waar ik ook wel aan denk is om te gaan schilderen. Vanaf mijn dakterras zit ik vaak naar de wolken te kijken en dan zie ik alle luchten van Hollandse meesters langskomen

Waar ik ook wel aan denk is om te gaan schilderen. Vanaf mijn dakterras zit ik vaak naar de wolken te kijken en dan zie ik alle luchten van Hollandse meesters langskomen. Daar beleef ik ongelooflijk veel plezier aan. Dat mijn eigen hemeltje dan eventjes helemaal van een van die oude meesters is. Dus wolken schilderen, wie weet. Maar wolken zijn ontzettend moeilijk en het allerergste is dat ze nog bewegen ook. Daarbij, ik heb geen reden om te denken dat ik er een speciaal talent voor heb, maar daar moet ik me misschien niet door laten weerhouden.”

Begin september is er op het Van Deysselhuis een afscheidsborrel voor Marieta, ook op de Dag van het Scenario van 23 september is ze erbij. Maar dan keert ze het werkende leven definitief de rug toe. Of we het wel genoeg over het Netwerk hebben gehad, vraagt ze zich af als het gesprek zijn einde nadert. Want ze wil graag nog wat aan de lezers kwijt: “Blijf lid! En als je nog geen lid bent, word lid, want samen ben je sterk. Heb je een plan of wil je iets organiseren, laat het weten. En bovenal: het is heel bijzonder om bij deze club van soul mates te horen.”