‘Ik heb voor veel onderwerpen geen geduld meer’

Marieke van der Pol maakte 25 jaar geleden de overstap van acteren naar scenarioschrijven. Sindsdien was ze onder meer verantwoordelijk voor de scenario’s van De Tweeling (2002), Bride Flight (2008), Alles stroomt (2009) en Bankier van het Verzet (2018, in samenwerking met Thomas van der Ree). Dit jaar keert ze terug met Zee van Tijd (2022), een ijzersterk drama onder regie van Theu Boermans over een jong stel dat hun kind verliest. De film opent het Nederlands Filmfestival op 21 september en is vanaf 13 oktober door het hele land te zien.  

“Maar wat vond je er écht van?” vraagt Van der Pol, kort nadat we zijn neergestreken in het café van het EYE Filmmuseum om te praten over haar nieuwste film. Ik heb net verteld hoezeer ik ervan onder de indruk was, maar ze lijkt nog niet helemaal overtuigd: “Ik wil het ook graag horen als je de film niet goed vond. Je bent immers van een andere generatie, misschien hou je wel helemaal niet van het genre.” Als ik vertel dat ik de film prachtig vond en het tot mijn schaamte niet droog kon houden in het kleine zaaltje waar twee dagen eerder de persvoorstelling werd gehouden, is ze ietwat gerustgesteld. “Jij hebt vast jonge kinderen, dan hakt de film er erg in.”

Wanneer je in gesprek bent met Van der Pol, zou je haast vergeten dat ze zoveel gelauwerde titels op haar naam heeft staan. Haar scenario’s werden genomineerd voor een Oscar, meerdere Gouden Kalveren en een Nipkovschijf, maar toch spreekt ze zonder enige pretentie over haar werk. Ze looft de bijdragen van anderen aan haar films en het schrijven lijkt haar nog net zoveel te boeien als toen ze ermee begon: “Dat is met de jaren alleen maar meer geworden eigenlijk. Ik vind het hele proces nóg spannender dan in het begin, omdat ik nu denk: ‘Wat heb ik zelf eigenlijk te vertellen’? Wat wil ík nog over het leven kwijt?”

Waar Van der Pol in het verleden vaak betrokken raakte bij een film als er al een idee of een roman lag om te bewerken, is Zee van Tijd de eerste film van haar hand die ze zelf initieerde. Het idee ontstond toen haar kleinzoon tien jaar geleden werd geboren: “Naast de vreugde die dat gaf, kreeg ik ook weer oude angsten terug die ik als ouder had gehad. Toen mijn kind klein was, lag ik vaak overspannen in bed te piekeren over wat er allemaal mis kon gaan en tot mijn grote verrassing gebeurde dat nu weer. Ik herinnerde me een verhaal dat iemand me ooit had verteld, over een jong stel dat in de jaren ’70 een zeiltocht had gemaakt met hun zoontje. Na een paar jaar samen te hebben rondgevaren, was hun kind op een dag ineens verdwenen, midden op de oceaan. Ze hebben dagenlang naar hem gezocht, maar uiteindelijk konden ze hem niet vinden. Dat moet het allerergste zijn wat je kan overkomen. Je bent jong en hebt een heel leven voor je, hoe leef je daarmee verder?”

Raakvlak

Toen ze het idee voorlegde aan Maarten Swart en Judith Hees van Kaap Hollland Film, waren die onmiddellijk overtuigd, maar direct diende de vraag zich aan hoe ze dit gegeven op een respectvolle manier konden bewerken. Iedereen was het erover eens dat de film alleen gemaakt kon worden met toestemming van de mensen die dit hadden doorleefd. De makers besloten om de ouders bij het proces te betrekken. Die spraken de wens uit om het verhaal dicht bij de werkelijkheid te houden, hun verhaal. “Dat hebben we ook geprobeerd, maar we kwamen erachter dat de film beter werkte als we daar iets van afweken. Verhalen uit het echte leven hebben vaak een en toen, en toen, en toen-gehalte. In film en drama wil je meer causaal verband, daarom moet je de werkelijkheid naar je hand zetten.” Uiteindelijk kreeg Van der Pol de vrijheid om het verhaal te vertellen op haar eigen manier.

De scène die nog de meeste raakvlakken met het echte verhaal bevat, is het moment waarop de ouders hun kind verliezen. Het is een ijzingwekkende sequentie, juist omdat de verdwijning op een achteloos moment gebeurt. Niet tijdens een heftige onweersbui of storm, maar terwijl het schip dobbert op een kalme zee en er geen vuiltje aan de lucht lijkt.

De scène is regelrecht uit het echte leven gegrepen: “Wat me fascineerde is hoe je leven van de ene op de andere seconde compleet verandert, zonder dat je dat moment noteert. Ze hebben het niet eens in de gaten. Ze denken eerst nog dat hun zoon Kaj een spelletje met ze speelt. Pas later dringt tot ze door wat er gebeurd is.” Maar zelfs hier hebben de makers de nodige aanpassingen moeten doen: “In werkelijkheid hebben de ouders hun zoektocht moeten staken omdat ze belaagd werden door een groep orka’s die tegen hun boot bonkten. Ze moesten vluchten.” De scène zat in iedere versie van het script en is zelfs gedraaid, maar uiteindelijk is die in de montage toch gesneuveld. “Het voelde als een bedacht filmelement en deed daarom af aan het gevoel van geloofwaardigheid, terwijl het toch echt was gebeurd.”

Het bedenken, om me heen kijken en geïnspireerd raken, vind ik leuk en daar neem ik ook de tijd voor

Het vinden van de juiste balans tussen fictie en werkelijkheid ging dus niet over één nacht ijs: “Ik heb veel versies van de synopsis geschreven, veel verschillende mogelijkheden uitgeprobeerd.” Het is het aspect van schrijven waar Van der Pol het meest van geniet. “Het schrijven, het bedenken, om me heen kijken en geïnspireerd raken, vind ik leuk en daar neem ik ook de tijd voor. Dat gevoel van: ik moet binnen een jaar iets afmaken, dat heb ik eigenlijk iets te weinig”, zegt ze lachend. “Ik kan het niet anders dan zo en inmiddels heb ik geleerd om dat proces te vertrouwen.” Ze prijst zich dan ook gelukkig met de producent die haar in dit proces heeft bijgestaan, Kaap Holland Film: “Van hen krijg ik grenzeloos vertrouwen, dat is zo belangrijk voor een schrijver.” De film waar ze momenteel aan schrijft, Moederland, ook voor Kaap Holland Film, is al twee jaar in ontwikkeling: “En ik zit nog steeds in de synopsisfase, kun je nagaan! Dat verhaal groeit en groeit en groeit en dan merk ik dat het tot mijn verrassing ineens een andere kant op gaat, maar je kunt het niet forceren. De kunst is om het los te laten.”

Tijdverloop

Hoewel haar verhalen soms nog wel eens een loopje met haar willen nemen, is Van der Pol geen eeuwige piekeraar. Als ze eenmaal de juiste snaar heeft gevonden en erachter is gekomen hoe ze een verhaal moet benaderen, dan weet ze dat het goed is. Het is dan zaak om anderen, met name de regisseur, aan boord te krijgen. Hoe dat proces verloopt, verschilt enorm per regisseur: “Met Ben Sombogaard  bijvoorbeeld ging dat meestal gepaard met veel overleg en naarmate de draaiperiode dichterbij kwam, intensiveerde dat zich. Vlak voor het draaien zaten we vaak elke avond aan scènes te slijpen tot we allebei precies dezelfde bedoeling bij een scène hadden, dat werkte heel fijn.” Met Theu Boermans daarentegen, de regisseur van Zee van Tijd, had Van der Pol heel weinig contact. “Hij is bij twee of drie besprekingen van het script geweest en vervolgens heeft hij het scenario heel trouw verfilmd. Kennelijk had hij niet de behoefte om er eindeloos over te praten, maar dat heeft ontzettend goed uitgepakt.”

Eigenlijk wordt een film in de montage opnieuw geschreven, zo fascinerend!

Hoe zorgvuldig een script echter ook uitgewerkt wordt, het blijft een gok of iets gaat werken, stelt Van der Pol: “Je kunt dat op scriptniveau nooit helemaal voorzien.” Als voorbeeld geeft ze een seksscène met de oudere acteurs, die tot haar spijt uit de film is gesneden in de montage: “Die was zo prachtig gespeeld en zo mooi in beeld gebracht door Theu en door Myrthe Mosterman, de director of photography, maar het moest eruit. De scène klopte niet in de opbouw van het verhaal en de film werkt beter zonder.” Het proces van monteren boeit haar enorm en ze spreekt vol lof over de rol die editors Herman P. Koerts en Job ter Burg hebben vervuld in het samenstellen van de film. “Eigenlijk wordt een film in de montage opnieuw geschreven, zo fascinerend!”

De film, die meerdere tijdlijnen met elkaar combineert en zo subtiel de emotie van de kijker stuurt, laat inderdaad goed zien hoe script en montage overlappen met elkaar, maar in zekere zin geldt dit voor al het werk van Van der Pol, waar het verstrijken van tijd wel vaker een grote rol speelt. Wat boeit haar zo aan dit gegeven? “Eerlijk gezegd weet ik dat niet, het is iets wat ik onbewust doe. In deze film vond ik het fijn om meerdere tijdlijnen met elkaar te verweven, omdat de verhaallijn uit hun latere leven zorgt voor wat lucht en hoop in de film. Het maakt de periode van rouw dragelijker.” Als ze dan toch iets van een gemene deler in haar werk zou moeten benoemen, dan is het vooral dat ze meer geïnteresseerd is in mensen dan in plot: “Hoe we zijn als mensen, hoe we tegenover elkaar staan, wat we pogen, hoe we struikelen. Dat boeit me veel meer dan misdaad, of drugs, of geweld.”

Boomers

Van der Pol zal dan ook niet snel een thriller schrijven. Wat voor verhalen kunnen we nog wel van haar hand verwachten?  Ze ziet zichzelf in ieder geval niet meer zo vaak in opdracht schrijven. “Ik heb voor veel onderwerpen geen geduld meer, dat zal iets te maken hebben met ouder worden.” Vandaar dat Van der Pol zich vooral richt op projecten die dicht bij haar eigen beleving staan.

Een van die projecten is een romantische komedie, een uitstapje ten opzichte van haar eerdere werk: “Ik zat altijd in de dramahoek, maar ik wilde ook een keer een romkom schrijven, helemaal volgens de regels van het genre, maar dan voor mensen van mijn generatie, babyboomers. Zo heet de film ook: Boomers. Jaren geleden begon ze eraan te schrijven, maar toen ze de synopsis indiende bij het Filmfonds werd de aanvraag afgewezen. “Dat is een onderdeel van het vak. Je moet het accepteren als iets niet gemaakt wordt, je zal wel moeten, maar ik ben ook een terriër hoor! Ik geef niet snel op.”  Toen het project onlangs bij Kaap Holland Film ter sprake kwam, reageerden ze daar enthousiast en is ze weer gaan schrijven. Inmiddels ligt er een scenario en is Eddy Terstal aan de film verbonden als regisseur.

Daarnaast werkte ze met Mark de Cloe aan “een geweldig origineel idee van hem”. Het gaat over een vrouw die een correspondentie heeft met een terdoodveroordeelde. “In die brieven spinnen ze een virtueel leven met elkaar dat ze in werkelijkheid helemaal niet hebben. Dat virtuele leven wordt een verhaallijn in de film en beïnvloedt de werkelijkheid”. Het scenario is klaar, het project bevindt zich nog in de financieringsfase. Van der Pol hoopt zeer dat de film gemaakt kan worden: “Het is een uniek verhaal.” Zijzelf werkt nu door aan Moederland, voor Kaap Holland Film. Aan stilzitten denkt ze in ieder geval niet: “Ik ga hiermee door tot ik erbij neerval. Wat dat betreft heb ik wel een typische babyboomer-houding, namelijk dat ik nog zeeën van tijd heb.”