Vader heeft problemen

De inktzwarte maar ijzersterke komedie Herman vermoordt Mensen bijt op 3 januari 2022 het spits af van de uitzending van de tweede reeks van drie Telefilms. Geschreven en geregisseerd door Joost Reijmers en Thomas van der Ree, die we ook kennen als twee zevende deel van het schrijverscollectief Winchester McFly.

Joost Reijmers en Thomas van der Ree werden allebei in 1982 geboren. Joost komt uit Bussum in het Gooi, Thomas uit Geldrop. in Brabant. Het duo leerde elkaar vijftien jaar geleden kennen op de Filmacademie en boekte zijn eerste succes met de korte films Een bizarre Samenloop van Omstandigheden en Pony Place. Hun relatie vergelijken ze inmiddels met die van een getrouwd stel. Tegen elkaar kunnen ze alles zeggen: “In plaats van dat je het gevoel hebt dat je in je eentje met alle antwoorden moet komen, wordt alles onderling uitgesproken.”

Weten jullie nog waar jullie filmliefde is begonnen?
Joost: “Dombo, toen ik zes jaar oud was.”
Thomas: “Bambi, toen ik… weet ik veel hoe oud was.”
Joost: “Ik kan me nog goed herinneren dat in 1988 Who framed Roger Rabbit? uitkwam. Ik hield van films en van tekenfilms, en toen zag ik Roger Rabbit en dacht: dit kan niet, maar ik vind het wel fantastisch. Toen ik een jaar of veertien was, zag ik Pulp Fiction en dacht: hier wil ik iets mee! De eerste scripts die ik schreef, waren allemaal gangsterfilms, over types die elkaar kapotschoten. Dat was nog het werk van iemand die de klok had horen luiden, maar totaal niet wist waar de klepel hing.”
Thomas: “Waar het bij mij echt begonnen is, weet ik niet meer. Maar volgens mijn moeder raakte ik heel erg overstuur toen de moeder van Bambi werd afgeknald. Ik heb altijd van film gehouden, maar ook van schrijven, van boeken. Pas later kwam het besef dat ik die twee voorliefdes kon combineren. Dat een film echt wordt geschreven, dat een scenarist niet alleen maar dialogen verzint, of uittikt wat de regisseur zegt, of zelfs overtikt wat de acteurs op de set verzinnen. Dat laatste is iets wat ik iemand, die duidelijk niet wist wat een scenarist allemaal doet, weleens heb horen zeggen.”
Ze schateren het uit.
Thomas: “Ik herinner me wel dat in een latere fase Memento van Christopher Nolan veel indruk op me maakte. Dat was wel een sleutelmoment in de zin dat ik in een keer zag wat structuur kon doen. Daarna wist ik dat ik zelf wilde proberen om iets te schrijven.”

Na de middelbare school zijn jullie allebei naar Amsterdam verhuisd. Een logische stap?
Thomas: “Ik denk het wel. Ik wilde graag iets met film doen, maar ik kende helemaal niemand, dus ik ben eerst film- en televisiewetenschappen gaan studeren. Na een paar jaar was ik wel een beetje klaar met dat theoretische. Toen ik toelating deed voor de Filmacademie werd ik echter niet aangenomen, ik was eerste reserve. Ik heb een jaar op sets gestaan om praktijkervaring op te doen, en daarna werd ik wel aangenomen. Achteraf was ik daar natuurlijk heel blij mee, want anders hadden Joost en ik niet in hetzelfde jaar gezeten.”
Joost: “Ik wist op mijn zestiende al dat ik naar de Filmacademie wilde. Toen ik op een Open Dag kwam, zeiden ze, ga eerst maar een andere studie doen. Iets wat ze niet meer zeggen sinds tweede studies onbetaalbaar zijn geworden. Dus ik heb een jaar gereisd en daarna ben ik gewoon gaan werken. In mijn vrije tijd schreef ik scripts en maakte ik filmpjes. Toen heb ik de in mijn ogen twee beste filmpjes  ingediend bij de Filmacademie en werd ik aangenomen. Tijdens de introductieweken merkten Thomas en ik eigenlijk meteen dat we een klik hadden en dat is in de jaren erna alleen maar sterker geworden.”
Thomas: “Toch hebben we in die jaren expres niet alleen maar films met elkaar gemaakt. Integendeel, zelfs. We wisten dat het met onze band wel goed zat, maar we wilden ons verder ontwikkelen. Ik heb met alle regisseurs uit ons jaar gewerkt. Al was het wel duidelijk dat ik mijn eindexamenfilm zou maken met Joost.”
Joost: “Onze officiële eindexamenfilm is ironisch genoeg helemaal vastgelopen. We probeerden een soort Christopher Nolan-achtige plotschakels te verzinnen, maar als we het nu terugkijken, denken we: wat een saaie film.”

Thomas: “Het is niet zo dat we in paniek waren…”
Joost: “Ik wel! Ik ben wel bij de huisarts geweest omdat ik van de stress bijna niets meer kon zien. Maar goed, na ons afstuderen, mocht Thomas nog een extra film schrijven voor de visual effects-afdeling van de Filmacademie. Die  mocht ik lezen en daar had ik heel veel plezier in, en toen werd ik gevraagd om hem te regisseren. Toen was de druk er af en konden we maken wat we wilden, ook omdat die film wat minder intensief werd begeleid door de docenten. Dat werd Een bizarre Samenloop van Omstandigheden, een heel leuke film, die ook op mooie festivals heeft gedraaid. Daar zijn we nog steeds trots op. Daar, en ook bij onze volgende korte film Pony Place, is onze stijl een beetje begonnen, die je waarschijnlijk het beste kan omschrijven met de vraag: ‘Hoe vaak kun je een absurde situatie totaal over de kop krijgen?’.”

Thomas: “Vanaf dat moment hebben we gemaakt wat we zelf wilden zien, in plaats van ons af te vragen wat anderen zouden willen zien of wat het ons zou kunnen opleveren. Dat geldt ook voor Herman vermoordt Mensen. We hebben weleens met een producent gepraat, die ons vroeg wie het publiek zou zijn voor een project waar we toen aan werkten. Toen wij zeiden ‘wijzelf’ vond hij dat echt het slechtste antwoord dat je kon geven. Terwijl ik denk dat ‘wijzelf’ juist het beste antwoord is dat je kan geven. Als je niet eens van je eigen film kan genieten, hoe kan je dan verwachten dat andere mensen dat wel zullen doen?”

Herman vermoordt Mensen is een film waarin de vriendschap van de makers definitief is verankerd. In deze inktzwarte komedie draait het om de aan lager wal geraakte alcoholist Herman (Aus Greidanus sr), die professionele hulp nodig heeft maar niet krijgt.  Zijn dochter Nathalie (Fockeline Ouwerkerk) doet wat ze kan, maar loopt continu tegen een bureaucratische muur aan. Omdat vader en dochter mede daardoor steeds vaker bonje krijgen, besluit Herman dat hij de gevangenis in moet zodat er daar voor hem gezorgd wordt. Hij vermoordt een lokale crimineel, maar als hij vervolgens aan de politie bekent gelooft niemand hem. Terwijl Herman op zoek gaat naar een tweede slachtoffer, maakt hij ook kennis met Kim (Melody Klaver), die hij als een surrogaatdochter gaat beschouwen.

Herman vermoordt Mensen is een opvallende titel. Wat is daar het verhaal achter?
Thomas: “Tja, een vrij groot deel van de film is, helaas zou ik bijna zeggen, op ware gebeurtenissen gebaseerd. Niet alles, maar wel de eerste acte. Herman is geen een-op-eenkopie van mijn vader, maar hij zat wel in een enigszins vergelijkbare situatie. Hij werd van hot naar her gestuurd en had duidelijk hulp nodig. Als kinderen probeerden wij hem te helpen, maar we werden door de zorgverlening, net als in de film, iedere keer van het kastje naar de muur gestuurd.”
Joost: “Zijn diagnose klopte niet.”
Thomas: “Hij heeft inderdaad heel lang op een plek gezeten waar hij niet hoorde, omdat ze dachten dat hij Korsakoff had. Uiteindelijk hebben we hem zelf uitgebreid laten testen. Maar voordat je op dat punt komt, ben je al driekwart jaar verder, en toen bleek hij het dus niet te hebben. Dus toen klopten de plekken waar we hem naartoe wilden brengen niet met zijn indicatie.
Eigenlijk ging het zoals in de film met Herman. Op een gegeven moment heeft mijn moeder een beetje wanhopig tegen een hulpverlener gezegd: hij kan nog beter iemand vermoorden! Dan komt hij in de bak, maar wordt er in elk geval voor hem gezorgd. Dat heb ik in mijn achterhoofd opgeslagen. Wat nou als hij dat zou doen? En dan nog een stap verder: Wat als hij daarna niet geloofd wordt? En dat hij ermee door moet gaan? Dat was het idee dat ik aan Joost pitchte.”
Joost: “Bij mij klikte het heel erg omdat ik een beetje aan de andere kant van het spectrum zat. Ik had een vader wiens relatie op ontploffen stond. En op een gegeven moment gebeurde dat ook. Dat betekende dat hij het huis van zijn inmiddels ex-vriendin moest verlaten. Maar dat vertikte hij.

Dus ik ben op een dag in de auto gestapt en naar hem toegereden. De hele ochtend heb ik op hem ingepraat: dit is wat we gaan doen, pa! Dat was me wat. Daar stond ik dan als jochie mijn oude vader breeduit te vertellen wat er zou gaan gebeuren. Ik zag hem voor mijn ogen kleiner worden, wat enerzijds pittig was, maar ook therapeutisch. Het gevoel dat iedere zoon zijn vader moet vermoorden. Ik heb dat niet letterlijk gedaan, maar figuurlijk voelde het wel alsof ik hem de nek omdraaide. Hij wilde helemaal niet naar die andere plek toe.

Je zit daar maar te zitten op die stoel, doe iets!

Inmiddels is hij daar geland en heeft hij een groter sociaal netwerk dan ik, dus het is een hartstikke goede keuze geweest. Maar het element in deze film van de dochter die haar eigen leven moet leiden terwijl ze ook de zorg voor haar vader heeft, dat heeft in combinatie met het verhaal van de vader van Thomas voor de dynamiek tussen Nathalie en Herman gezorgd. Daar konden we elkaar heel goed in aanvullen. Daar zat enerzijds woede naar het systeem achter, maar anderzijds ook woede naar onze vaders. In het begin was het heel erg van: wat is het systeem toch slecht! Maar toen we de personages verder gingen uitdiepen, merkten we ook die andere frustratie die Nathalie heeft met Herman: je zit daar maar te zitten op die stoel, doe iets! Dat is echt uit het leven gegrepen.”

De hechte samenwerking zette zich ook na de scenariofase door, zowel tijdens de opnames als in de montage. Zien twee paar ogen echt meer dan een?
Thomas: “Dat denk ik wel.”
Joost: “In plaats van dat je het gevoel hebt dat je in je eentje met alle antwoorden moet komen, wordt alles onderling uitgesproken. Ook een dom idee kan leiden tot een goede oplossing. Alleen al iets hardop kunnen uitspreken helpt enorm om verder te komen. Ook op de set.”
Thomas: “Dat je als duo op een lijn zit, betekent overigens niet dat je per se alles samen moet doen. Als een van ons de acteurs instrueerde, kon de ander met de cameraman overleggen over het volgende shot. We gunnen elkaar ook veel. Soms wilde Joost nog een extra take omdat hij iets miste, op andere momenten had ik opeens iets van: laten we het nog een keer op een andere manier proberen. Dat elkaar iets gunnen geldt ook voor de edit. Er zitten dingen in de film die ik anders had gedaan als ik hem in mijn eentje had gemaakt, en ik neem aan dat het omgekeerd ook voor Joost geldt. Maar over het eindresultaat zijn we allebei dik tevreden.”
Joost: “Het was voor onze editor ook wel even wennen. Als je met één regisseur werkt zijn er vaak momenten van stilte waarin je allebei even kan nadenken, maar omdat wij met zijn tweeën waren kwam er altijd wel iemand met een nieuw idee of ingeving. Omdat we zelf het script geschreven hadden voelden we ons volledig vrij om de structuur aan te passen of om scènes anders in te steken. Dat was voor de editor wel een opluchting.”

Joost en Thomas omschrijven Herman vermoordt Mensen als een verhaal van Ken Loach, maar dan uitgevoerd door The Coen Brothers. In de praktijk komt het resultaat nog het dichtst in de buurt van het werk van Anders Thomas Jensen, wiens meest recente film Riders of Justice net in de bioscoop draait als we elkaar op het kantoor van Winchester McFly spreken.

Thomas: “Ik zag de poster toen ik naar kantoor fietste. Anders Thomas Jensen heeft het soort carrière dat ik ook wel zou willen. Hij heeft niet alleen de zwart-komische toon die ik echt te gek vind, hij is volgens mij ook een goed voorbeeld van iemand die gewoon maakt wat hij zelf zou willen zien. Zo zie ik mezelf ook wel verder gaan. Als schrijver aan heel mooie films werken en dan een keer in de zoveel tijd als maker helemaal mijn eigen ding doen.”

Heb jij nog een toekomstdroom?
Joost: “Ik heb een idee voor een komische serie, die ik graag met Thomas zou willen ontwikkelen. Afleveringen van 30 minuten, enigszins in de Ted Lasso-hoek, met een warm hart, maar ook met een kritisch oog naar wat er om ons heen gebeurt.
Films blijven natuurlijk prachtig, maar een serie is zo’n ander beest, dat zou ik graag eens willen proberen. In series zijn zo vaak een paar afleveringen minder goed. Ze moeten dan bijvoorbeeld tien stappen vullen en eigenlijk is voor stap drie en vijf dan niet zoveel te zeggen. Om dat allemaal te overzien en van ieder moment iets te maken dat er echt toe doet, lijkt me een gave uitdaging. Daarin valt nog genoeg te ontdekken en te ontwikkelen.

Animatie lijkt me ook heel gaaf. Dan ben je echt helemaal puur bezig, met: waarom staan de personages hier op dit moment? Omdat je bij animatie overal met de camera kunt staan. Je bent niet beperkt door het licht of door de locatie, wat beslissingen nemen soms makkelijker maakt. Bij animatie moet je iedere keer hard kunnen maken waarom je op dat moment die beslissing neemt. Het lijkt me heel tijdrovend, omdat je bij iedere stap moet kunnen uitleggen wat de noodzaak is, maar ook dat lijkt me heel gaaf om te proberen.”

Herman vermoordt Mensen wordt uitgezonden op 3 januari 2022. Along the Way en Good bad Girl volgen op 10 en 17 januari. In september en oktober zijn de eerste drie Telefilms van de reeks 21/22 uitgezonden: De Zitting, Dwaalspoor en Alles van Waarde.