‘Een idee is slechts de vonk’

Bastiaan Tichler (1984) doorliep de Filmacademie en is scenarist van verschillende korte en langere films, waaronder de Telefilm Off Track. Samen met regisseur Sander Burger schreef hij de jeugdfilm Totem, die dit jaar Cinekid opende: een verhaal waarin een 11-jarig meisje samen met een groot stekelvarken op zoek gaat naar zowel haar vader als haar identiteit.

“Ama zit in groep 8 van de basisschool. Ze is niet in Nederland geboren, maar voelt zich volledig Nederlands. Haar moeder probeert haar Senegalese dingen bij te brengen, maar daar heeft ze weinig aandacht voor. Als bij een politie-inval haar moeder en broertje worden opgepakt besluit ze op zoek te gaan naar haar vader. Tijdens de eerste nacht zonder haar ouders, zwervend door Rotterdam, openbaart zich haar totemdier. Een totemdier is een dier waarmee je bent verbonden en dat jou kan helpen in geval van nood. Voor Ama blijkt dat een enorm stekelvarken, waarvan ze door haar Hollandse nuchterheid weigert te geloven dat het echt is.

Het idee voor Totem kwam van regisseur Sander Burger. Hij is een jaar of acht geleden met een lange synopsis bij mij gekomen omdat het verhaal zich afspeelt in mijn buurt in Rotterdam west. Op dat moment werkten we al samen aan een ander project, een bewerking van Jan Brokkens In het huis van de Dichter, dat hopelijk volgend jaar gedraaid gaat worden. Vervolgens hebben wij en de Rotterdamse producent Volya Films er heel lang mee geleurd. Telkens weer afwijzing, toekenning, schrijven, herschrijven en nog een keer herschrijven. Wat begon als plan voor een lowbudgetfilm groeide uit tot een steeds omvangrijker project. Er kwamen meer coproducenten bij die inspraak kregen. Het verhaal is steeds weer in andere vorm ontwikkeld.

Totem is een familiefilm, maar wel een met een complex thema. Voor kinderen mocht het natuurlijk niet te ingewikkeld worden, maar we wilden geen oversimplificatie. Daarom was het elke keer zoeken naar de juiste balans. We hebben een paar versies geschreven waarbij het Filmfonds de indruk kreeg dat wij vonden dat Ama zich Senegalees moest voelen. Dat wilden wij absoluut voorkomen. We hebben er uiteindelijk voor gekozen dat het Ama volledig vrij staat om te kiezen of ze Nederlands, Senegalees of zelfs beide is. Dat vond ik een mooie, positieve boodschap.

Het werd dus een kwestie van zoeken naar welke stapjes Ama precies moest zetten om zover te komen dat zij de twee kanten van haar identiteit omarmt. Wat dat betreft helpt het erg dat Totem ook een roadmovie is, een korte roadmovie weliswaar, want de reis speelt zich af binnen Rotterdam. Dat genre geeft veel vrijheid. Ama komt meerdere mensen tegen op haar tocht. Wie dat zijn is elke keer verschoven. Zo ging ze in eerdere versies naar de Pauluskerk, waar ongedocumenteerde vluchtelingen worden opgevangen. Die scène is uit het script verdwenen omdat die net niet vertelde wat we wilden vertellen. We zijn ook op zoek gegaan naar lichtheid. We hebben een paar karakters ingebracht die misschien iets meer stereotypen zijn, om comic relief te geven.

De kunst is om erachter te komen waar de overlap zit tussen wat de schrijver wil en wat de regisseur wil

Ik denk dat ik hier wel spoilers mag geven: uiteindelijk was er de keuze of Ama en haar familie in Nederland mogen blijven. Eindigen met deportatie voelde veel te heftig voor een kinderfilm. Een slot waarin alles goedkomt deed dan weer geen recht aan de zwaarte van het onderwerp. Waar we voor hebben gekozen is dat door Ama’s actie en de reuring die dat veroorzaakt wordt besloten om de zaak te heroverwegen. Dat is wat wrang, maar ik denk dat het wel eerlijker is omdat het kijkers vraagt na te denken over wat die onzekerheid betekent.

Sander en ik hebben door de jaren heen een manier gevonden om samen te werken. Hoewel Sander zelf ook schrijft, heeft hij in de scenariofase van deze film weinig fysiek schrijfwerk verricht. Wel was hij enorm nauw betrokken. Als schrijver vind ik het niet noodzakelijk dat het eerste idee van een film van mij is. Dat is wat mij betreft niet de essentie van het schrijven. Het is slechts de vonk die een verhaal doet ontbranden. Vervolgens is het vooral veel werk om dat verhaal vorm te geven. Ik doe dat in eerste instantie graag intensief met een regisseur. De kunst is om erachter te komen waar de overlap zit tussen wat de schrijver wil en wat de regisseur wil. Dat moet je zien te vinden en zo goed mogelijk laten uitkristalliseren.

Ik moet in een soort bubbel komen. Dan word ik nogal vreemd en teruggetrokken

Vervolgens wil ik tijdens het schrijven alleen gelaten worden. Ik kan niet samen met iemand anders achter een toetsenboard zitten. Ik moet in een soort bubbel komen. Dan word ik nogal vreemd en teruggetrokken. Als ik vervolgens tevreden ben met wat er ligt, kijkt Sander ernaar. Hij is heel grondig en heeft een praktische, constructieve houding. Dat is heel prettig werken. Ik heb samengewerkt met regisseurs die niet goed onder woorden kunnen brengen waar ze naar op zoek zijn, waarbij je zelf moet uitkienen wat ze willen. Sander weet heel goed wat hij wil en is heel letterlijk in aangeven wat hij zoekt.

Voor Totem hebben we veel research gedaan. In de basis moest de film overeenkomen met de werkelijkheid. Zo ben ik bijvoorbeeld naar een uitzetcentrum en naar een opvang geweest. Maar ik denk dat ik vooral inspiratie haal uit observeren. Een gesprek in de metro afluisteren kan heel veel ideeën opleveren, of gewoon door de stad banjeren. Dan zie ik Ama daar lopen met dat stekelvarken achter haar aan.”