Alle touwtjes in handen

Sinds 11 maart is Bodem, de eerste dramaserie van komiek en acteur Eva Crutzen, te zien op NPO 3 en NPO Start. Crutzen is verantwoordelijk voor de scenario’s, de muziek, de regie en speelt bovendien de hoofdrol. Voor dat laatste werd ze op het afgelopen Filmfestival in Utrecht bekroond met een Gouden Kalf, maar ze geniet minstens zoveel van haar werk achter de camera: “Ik kan intens gelukkig worden als ik een dag heb geschreven”.

Crutzen plant de interviews die ze houdt in aantocht naar het uitbrengen van haar nieuwe serie het liefst na drie uur. Tot die tijd schrijft ze, vier dagen per week, aan het nieuwe seizoen van Bodem, dat onlangs door de NPO besteld is. “Ik heb hele vaste ritmes. Ik schrijf meestal van negen tot één, dat zijn mijn meest vruchtbare uren. Daarna neem ik het werk van die dag nog even door. Dat ritme is heilig op die dagen, anders komt er niets uit mijn vingers. Ik ben niet zo iemand die eerst even buiten de deur een koffietje doet om vervolgens een paar uur te schrijven. Ik heb echt de concentratie nodig, om die wereld in te duiken.”

Ik merkte op school al dat ik niet zo heel goed kon samenwerken, omdat ik dan steeds met anderen moest overleggen

Voor Crutzen is het schrijven het begin van een maakproces waarin ze een breed scala aan rollen zelf invult. Dat is enigszins per toeval ontstaan, zegt ze. “Aanvankelijk had ik Martijn Hillenius gevraagd om de serie met me te schrijven”, maar de komiek en schrijver van o.a. De Regels van Floor was nog bezig om een ander project af te ronden en dus begon Crutzen zelf maar vast. Voor ze het wist had ze alle zes afleveringen in de grondverf staan. “Toen ik het aan Martijn liet lezen, zei hij: ‘volgens mij moet jij dit gewoon zelf doen’.” Min of meer hetzelfde gebeurde met het invullen van de regie. Crutzen ging op zoek naar een regisseur, maar in de gesprekken die ze voerde met potentiële regisseurs, bleek het niet zo makkelijk om iemand te vinden die precies aansloot op haar visie. Gaandeweg besefte Crutzen dat ze al heel goed in haar hoofd had wat ze wilde maken en besloot uiteindelijk om de regie zelf op zich te nemen.

Toch is haar solistische aanpak niet alleen op toeval gestoeld. Crutzen maakte, voor ze de stap naar televisie zette, al naam als cabaretière met een aantal solovoorstellingen en was gewend om daar het grootste deel van het werk zelf op zich te nemen en creatief de touwtjes in handen te houden. Het is een werkwijze die haar goed ligt. “Ik merkte op school al dat ik niet zo heel goed kon samenwerken, omdat ik dan steeds met anderen moest overleggen, terwijl ik geloof dat je in een creatief proces niet te veel consessies moet doen. Ik vind dat ideeën vrijuit moeten kunnen stromen.”

De beslissing heeft zijn vruchten afgeworpen, want waarin Bodem het meest uitblinkt, is in eigenzinnigheid. Je voelt in de serie continu de stem van de maker. Letterlijk soms, omdat Crutzen middels een voice over geregeld commentaar geeft op het gedrag van haar hoofdpersonage. De serie doet bij vlagen denken aan de vroege films van Woody Allen, zoals Annie Hall, maar ook aan series zoals GIRLS en Fleabag; films en series waarin de makers zelf gestalte geven aan het komische archetype dat ze neerzetten. Daar houdt de vergelijking ook meteen op, want Crutzen geeft in Bodem geheel haar eigen invulling aan dit genre, al erkent ze dat ze geïnspireerd was door de series, ook qua toon. “Fleabag is echt heel grappig, maar het is wel degelijk een dramserie. Die mix vond ik heel inspirerend.”

De wens om een dramaserie te maken ontstond tijdens het maken van de miniserie Opslaan Als (2020), een TV-bewerking van haar eigen theaterprogramma, die Crutzen voor BNNVARA maakte samen met regisseur Tim Kamps. De korte serie bestond uit monologen, sketches en muziek, net als de cabaretvoorstellingen die ze maakte. Toch ging er een wereld voor Crutzen open. “Ik dacht: wauw, dit medium is zo tof. Je kan er zóveel meer in dan in het theater”.

Rond datzelfde moment brak corona uit en werd haar theatertour gecanceld. Ineens zat ze met een lege agenda. Ze besloot te schrijven aan een nieuwe serie, maar dit keer wilde ze zich wat meer losweken van de theatrale vorm. Nu ze ineens alle tijd van de wereld had, gaf Crutzen zichzelf carte blanche om te schrijven wat ze wilde. Het leverde een komische én ontroerende dramaserie op over Cat, een vrouw die de veertig nadert, maar nog altijd leeft alsof ze vijfentwintig is, een feestbeest dat geregeld met one night stands in bed duikt en overmatig veel drinkt, terwijl om haar heen iedereen volwassen wordt, kinderen krijgt en carrière maakt.

In eerste instantie wordt dit gegeven vooral voor komisch effect uitgespeeld, maar naarmate de serie vordert, omarmt de serie steeds meer het drama als blijkt dat er een heftig trauma schuilgaat achter het escapistische gedrag van de hoofdpersoon. Toch is ook dan de lach nooit ver weg. De serie wisselt geregeld hilarische en hele pijnlijke, dramatische momenten met elkaar af.

Hoe wist je de juiste toon te vinden?
“Dat was continu een zoektocht, vooral tijdens het schrijven. Meestal ging dat op gevoel. Dan had ik net een vrij zwaar en beladen moment geschreven en wilde ik dat tegenkleuren. Ik hou niet van sentimenteel drama, dus daar wilde ik van wegblijven. En er zit ook een technische kant aan. Als er een scène lag die belangrijk was voor het verhaal, maar nog humor miste, dan ging ik heel bewust op zoek naar iets grappigs, of ongemakkelijks om aan de scène toe te voegen.”

Wijt je dat aan je cabaret-achtergrond? Het afwisselen van humor en serieuze noten zijn ook onderdeel van de Nederlandse cabarettraditie, toch?
“Dat zou kunnen. Ik hou het meest van cabaretprogramma’s die een diepere laag hebben en niet alleen maar grap op grap zijn. Dat vind ik ongeveer een halfuur leuk, maar daarna heb ik behoefte aan meer. Daar hebben we zeker in Nederland een traditie in, met getalenteerde mensen die niet alleen heel grappig zijn, maar ook echt iets te vertellen hebben.”

Hoe was het om jezelf en je medespelers te regisseren?
“Een uitdaging. Uiteindelijk was het heel goed te doen, maar daar was wel veel voorbereiding voor nodig. Ik heb heel uitvoerig gerepeteerd met de acteurs en heb tot in den treure gedecoupeerd met mijn D.O.P (director of photography), maar daardoor wist iedereen op de draaidag wel wat er van ze verwacht werd. Het scheelt ook dat de acteurs fantastisch waren. Die zijn allemaal zo goed geschoold, dat ze ook makkelijk te regisseren waren.

Het fijne aan zelf regisseren is dat ik daardoor met de acteurs kon werken aan de juiste intonatie en timing. Aangezien ik ook de scripts had geschreven, had ik toch stiekem wel een idee bij hoe dialogen uitgesproken moesten worden om de grap te laten werken.”

Was het eigenlijk spannend om te maken?
“Bedoel je dat ik bang was om te falen? Nee, op een of andere manier heb ik dat niet. Ik heb nooit heel veel angst ervaren bij het maken van iets. Tuurlijk, ik heb ook mijn demonen die me op donkere dagen weleens influisteren dat ik niet goed genoeg ben, maar uiteindelijk overwint altijd het plezier van iets maken.

Bovendien kan ik goed relativeren wat ik doe. Kijk, aan de ene kant is dat wat je maakt even het allerbelangrijkste wat er is op aarde, maar ik ben niet bezig met het redden van de wereld. Laten we het niet te belangrijk maken. Het ergste wat kan gebeuren is dat het niet zo goed wordt als ik had gehoopt. Boeie, dan maak ik wel weer iets anders!”

Inmiddels is dus een tweede seizoen besteld van Bodem en is Crutzen alweer druk aan het schrijven. Ook daar overheerst het plezier in het maken: “Ik vind schrijven echt ontzettend leuk, omdat ik dan weer een paar maanden in mijn eigen hoofd kan zitten en achter die laptop shit kan bedenken die ik leuk vind”. Daarmee wil Crutzen niet zeggen dat het haar allemaal vanzelf komt aanwaaien. “Het is bij mij echt niet een grote walk in the park. Er zijn ook echt fases en momenten dat het even moeilijk of zwaar is”, maar dat neemt niet weg dat Crutzen zich enorm gelukkig prijst met de positie die ze nu heeft. “Dat ik dit mag doen en er ook nog de huur van kan betalen; dat is toch het mooiste wat er is? Ik kan me intens gelukkig voelen als ik een dag heb geschreven, dat er iets uit mijn handen is gekomen, of als ik een scène heb bedacht. Dan ervaar ik een enorm gevoel van vrijheid.

Ik zie bij anderen ook weleens dat het maakproces echt een struggle is, en soms is dat nodig, maar uiteindelijk denk ik toch dat het heel belangrijk is dat je plezier in het maken hebt. Anders hou je het gewoon niet vol.”

Bodem is vanaf 11 maart te zien op NPO 3 en NPO Start.