‘Severance’ in zes stappen

Severance is een van de meest opvallende series van dit jaar. De hit van Apple TV+ is vervreemdend, intelligent en edgy, maar tegelijkertijd bloedspannend. Wat valt er te leren van zo’n razendknap gemaakte serie?

{attentie: bevat spoilers]

Het regende vijfsterrenrecensies toen Severance in februari uitkwam en inmiddels staat de ‘Tomatometer’ van Rotten Tomatoes bij zowel critici als kijkers op bijna 100%. Dat komt zeker doordat de serie visueel zo in het oog springt, maar als het verhaal niet zorgvuldig is uitgewerkt of het basisidee wankelt, heb je niets aan al die oogstrelende plaatjes.

Severance, dat bewijst dat dystopische sciencefiction en zwarte kantoorhumor prima samengaan, gaat over een corporatie waar medewerkers een procedure kunnen ondergaan waarbij hun brein wordt gesplitst, zodat ze op kantoor geen herinneringen hebben aan hun privéleven en thuis niets weten van hun kantoorbaan. De toegang tot hun herinneringen wordt ruimtelijk bepaald; zodra ze de lift naar de geheimzinnige ‘severed floor’ nemen wordt de chip geactiveerd.

In de openingsscène ligt een vrouw op een vergadertafel in een klinische ruimte. Ze wordt wakker door een stem die door een intercom klinkt. Het gesprek is vreemd en verloopt stroef. Er is werkelijk niets om je aan vast te klampen als kijker. En dat brengt ons meteen bij de eerste les (of kernprincipe, om maar even in het bedrijfsvocabulaire van Severance te blijven).

KERNPRINCIPE 1 – VRAGEN, VRAGEN, VRAGEN

In Severance, geproduceerd en deels geregisseerd door Ben Stiller, wordt veel niet uitgelegd of ingevuld. De serie roept voornamelijk heel veel vragen op, en blijft dit consequent doen. Wat is Lumon Industries voor bedrijf? Wat voor geheimzinnig werk doet de afdeling Macrodata Refinement? Hoe zit het met dat onzichtbare ‘bestuur’? Waarom staat het halve gebouw leeg? En wat doen die babygeitjes daar in godsnaam?

De serie maakt ook korte metten met de scenarioregel dat je zo snel mogelijk de basics van een personage te weten moet komen. Je weet van een aantal hoofdpersonages lange tijd helemaal niets, behalve dat ze ‘severed’ zijn en voor Lumon werken.

Al dat gissen houdt de kijker continu gevangen in een staat van anticipatie en ongemak, waardoor elk detail betekenisvol wordt en je honger naar meer wordt aangewakkerd. Kijkers krijgen zo het gevoel dat ze betrokken zijn. Ze worden actief en voelen zich onderdeel van het project. Op internet ontstonden dan ook al snel allerlei fan-theorieën over de serie.

KERNPRINCIPE 2 – MAAK HET GELAAGD

In feite huizen in het lichaam van de gesplitste hoofdpersonage en afdelingsleider Mark Scout twee afzonderlijke mensen met verschillende persoonlijkheden en verschillende levens. Zijn ‘innie’ (zoals Lumon de gesplitste medewerkers noemt) is eigenlijk continu aan het werk. De ‘outie’ daarentegen is altijd vrij en hoeft nooit te werken.

Omdat de balans tussen werk en privéleven het uitgangspunt is, is de corporate cultuur uiteraard een belangrijk thema. Alle facetten van het kantoorleven komen voorbij: het behalen van targets; machtsverhoudingen tussen leidinggevenden en ondergeschikten; de bullshitjobs; werknemers als anonieme pionnen; bizarre regels en protocollen; de kloof tussen top en werkvloer en niet te vergeten het bedrijfslogo op werkelijk alles (van het printpapier tot de kantinesnacks).

Severance uit ook kritiek op grote multinationals met (te) veel macht (wat opvallend is omdat de serie wordt uitgezonden via de streamingdienst van Apple). Zo wordt de oprichter van Lumon als een soort heilige vereerd door de medewerkers. Ook probeert Lumon betekenis te creëren rond het merk met holle frasen, kernprincipes en opgepompte mythologie. Bij Lumon krijgt die verering zelfs sekteachtige trekjes, gepersonifieerd door leidinggevende Harmony Cobel (een bloedstollende Patricia Arquette), die een altaartje thuis heeft met Lumon-memorabilia.

Dat de arme medewerkers daar allemaal intrappen is niet zo verwonderlijk. Ze zijn eigenlijk nog hartstikke nat achter de oren, want innies worden tijdens de procedure feitelijk opnieuw geboren, met een schone lei en zonder herinneringen. De werknemers op de gesplitste afdeling worden dan ook behandeld als kinderen; ze worden streng toegesproken en gedisciplineerd als ze zich niet aan de regels houden, maar ook beloond en zoet gehouden met lullige dingen als karikatuurtekeningen, een meloenbuffet en een ‘Music Dance Experience’ (google dat laatste vooral even).

Wie nog dieper wil graven, stuit op meer existentiële thema’s. In een interview met Creative Screenwriting zegt schrijver en bedenker Dan Erickson hierover: “We wilden niet slechts een show maken over de work-life balance, maar ook kijken naar de manieren waarop we delen van onszelf die ongemakkelijk of pijnlijk zijn onderdrukken, en waarom we dat doen.” Zo heeft hoofdpersoon Mark ervoor gekozen de procedure te ondergaan omdat hij op de werkvloer vrij is van de rouw om zijn verongelukte echtgenote.

Een ander diepgravend thema is de mate waarin levenservaringen en kennis onze identiteit vormen. Is het mogelijk dingen op waarde te schatten of in context te plaatsen zonder levenservaring? Hoe gemakkelijk zijn naïeve mensen te manipuleren en hoe belangrijk is kennis? Als Marks innie op een per ongeluk achtergelaten boek met quasi-wijsheden over vrijheid en onafhankelijkheid stuit, opent dat zijn ogen. Ondertussen ontdekken Mark en zijn drie collega’s Helly, Irving en Dylan dat van de complottheorieën over de medewerkers van Optics & Design, de enige andere afdeling op de severed floor, helemaal niets waar is. Erickson liet zich voor deze thematiek inspireren door Plato’s allegorie van de grot en “het idee dat deze mensen alleen een heel klein flintertje realiteit kunnen zien, totdat het licht van buitenaf door de kieren begint binnen te dringen”.

De werkplek is hier letterlijk een gevangenis en het schrijnende is dat de outie zijn eigen innie heeft veroordeeld tot dit lot, zonder te weten wat daarvan de consequenties zijn. Op het moment dat de innies doorkrijgen hoeveel onrecht ze wordt aangedaan, ontstaat de wil om in opstand te komen tegen de onderdrukkers, een ander belangrijk thema, maar daarover later meer.

KERNPRINCIPE 3 – MAAK JE ARENA SPECIFIEK         

De wereld die de personages in Severance bevolken fascineert mateloos en dat komt mede doordat hij zo rijk gedetailleerd is. Erickson besteedde eindeloos veel tijd aan het creëren van de arena van zijn serie. Want waarom zou je simpelweg een vrijmibo organiseren als het ook een ‘Wafelfeest’ kan zijn, inclusief een semi-erotische, verontrustende dansvoorstelling in de vleugel waar de oprichters vereerd worden? Alles verwijst naar elkaar in het Severance-universum en alles heeft betekenis. Ook al begrijp je als kijker niet altijd waar je naar zit te kijken, je wil toch meer zien van die intrigerende wereld, waar om elke hoek een nieuw bizar detail of vreemde verrassing te wachten staat.

Erickson ging grondig te werk. Hij schreef The Macrodata Refiner’s Handbook, een complete gids voor nieuwe medewerkers, en bedacht heel precies hoe de plattegrond van het gigantische bedrijf in elkaar stak, ook al is slechts een fractie ervan te zien. “Ik vond het belangrijk dat ik zoveel mogelijk begreep van het bedrijf voordat we het verhaal gingen uitrollen”, vertelde hij in een interview met Deadline. “Als je namelijk eenmaal het doolhof begrijpt waar je je in bevindt, kun je ermee gaan spelen.”

KERNPRINCIPE 4 – CREËR PERSONAGES WAAR DE KIJKER VAN GAAT HOUDEN

De arena en de premisse mogen dan nog zo intrigerend zijn, als de personages de kijker koud laten is je project mislukt. In Severance duurt het even, maar uiteindelijk gaan de medewerkers je alle vier aan het hart. Erickson en zijn schrijfteam nemen de tijd om het verhaal te vertellen en dat helpt om de personages goed te leren kennen. Severance mag dan een high concept-uitgangspunt hebben, plot en personages zijn goed in balans.

Identificatie is daarbij essentieel. De wereld van Lumon staat dan wel ver van ons bed, maar we hebben allemaal weleens een veeg uit de pan gekregen van een onredelijke baas en allemaal weleens staan gniffelen bij een ongemakkelijk teamuitje. Daarbij is de thematiek van werknemers die in het kapitalisme steeds meer worden uitgeknepen door anonieme opdrachtgevers hoogst actueel. Alleen al het feit dat die arme underdogs zo onderdrukt en gehersenspoeld worden maakt ze sympathiek. En omdat je als kijker net zo in het duister tast als de personages, voel je je razendsnel met ze verbonden.

Tegelijkertijd kom je als kijker meer te weten over hoe gewetenloos en doodeng Lumon is dan de personages, en groeit je verontwaardiging met de aflevering, dus ga je vurig wensen dat Mark & co. zullen slagen op het moment dat ze in actie komen.

Een ander belangrijk ingrediënt is de menselijkheid die schuilgaat onder al die kilte en het diepe verlangen van de innies naar wezenlijk contact. Het is knap hoe de makers het voor elkaar krijgen dat zelfs een kennismaking tussen de twee afdelingen op de gesplitste vloer (die uit elkaar werden gehouden en tot die tijd alleen negatieve verhalen over elkaar hadden gehoord) ontroerend kan zijn.

Een ontluikende romance op de werkvloer vormt een hoogtepunt in de serie. Zelden is een voorzichtige en verboden liefde tussen twee volwassenen zo aandoenlijk in beeld gebracht, en zelden gunde je het twee mensen zo enorm.

KERNPRINCIPE 5 – ALLE BALLEN OP DE FINALE

“HOLY FUCK!!”

“Ik moet gaan liggen”

“Non-stop panic attack”

Op Twitter ontstond een golf van oververhitte posts over de finale van Severance, die inderdaad nagelbijtend spannend was. Maar waardoor waren kijkers precies over hun kookpunt geraakt? Dat heeft alles te maken met de eerdergenoemde informatiedistributie. Informatie wordt slechts spaarzaam en druppelsgewijs door de makers gegeven en daar gaan ze ver in. Bij Irving vangen we pas in de voorlaatste aflevering een glimp op van zijn outie-leven en bij Helly tasten we tot de finale in het duister.

Tegelijkertijd wordt de hermetisch gesloten wereld van de Lumon-werkvloer al vanaf de eerste aflevering bedreigd door ontregelende factoren, zowel van binnenuit als buitenaf. Natuurlijke nieuwsgierigheid en rebellie winnen het bij het viertal van gehoorzaamheid en uiteindelijk lopen ze als een bende door de lange, steriele gangen, vastberaden de waarheid te achterhalen. Het is een ware opstand van de onderdrukten tegen het systeem, een systeem dat simpelweg niet kan standhouden, net zoals de splitsingsprocedure niet 100% waterdicht blijkt.

De voorlaatste aflevering eindigt met een giga-cliffhanger. Gaat het ze lukken om…? Tegen die tijd zit de kijker te smachten om informatie en in de finale komen de makers glorieus tegemoet aan die behoefte, want alle sluizen gaan in een keer wijd open, zowel plot-technisch als stilistisch. In duizelingwekkende vaart (en gevoelsmatig in real time) komen we eindelijk – tegelijk met sommige personages zelf – te weten wie hun outie is.

Daarnaast wordt alles uit de kast gehaald om de druk op te voeren. Enorme plottwist? Check. Tijdsdruk? Check. Staan er levens op het spel? Uiteraard. En natuurlijk vindt precies op het moment dat alles uit de hand loopt een groot Lumon-gala plaats. De kijker wenst tegen die tijd wanhopig dat de personages waar ze zo om zijn gaan geven zullen slagen, en hoe meer tegenslag, hoe spannender. En toch voelt de climax niet kunstmatig of gemanipuleerd en dat is knap. Dus: bouw zo lang mogelijk spanning en mysterie op en laat dan alles tegelijk los, met zoveel mogelijk toeters en bellen.

KERNPRINCIPE 6 – DISCLAIMER

Was het maar zo makkelijk. Je volgt de regels en voilà: daar is je briljante script. Helaas werkt het in de praktijk niet zo; er komt ook een hoop mazzel bij kijken. Dat zo iemand als Ben Stiller in je project gelooft bijvoorbeeld, iemand die deuren kan openen en die de eigenheid ervan snapt en wil behouden. Of de mazzel dat je door covid veel extra tijd hebt om te schrijven en herschrijven. En het geluk dat allemaal getalenteerde mensen worden aangetrokken, die het project beter en mooier maken dan je ooit had kunnen dromen. Een briljant eindresultaat is vaak een ongrijpbare synergie van productionele elementen die elkaar versterken.

Toch, alles begint natuurlijk met een geweldig idee. Erickson, een schrijver zonder eerdere professionele ervaring, schreef jarenlang ‘on spec’ aan de pilot voor Severance terwijl hij er allerlei baantjes naast had. Uiteindelijk kwam zijn idee terecht op een lijst met nog niet geproduceerde genrescripts en trok het de aandacht van Ben Stillers productiebedrijf.

Met een geweldig idee is alles mogelijk – laat dat de belangrijkste les zijn.