Scenaristenstaking in de VS: On the picket line

Op 2 mei 2023 begon in de Verenigde Staten de staking van de Writers Guild of America (WGA). 11.500 schrijvers legden de pennen neer en verzamelden zich bij de hekken van de grote filmstudio’s: Sony, Paramount, Netflix, Disney, Fox, Amazon, CBS, Universal en Warner Bros. De inzet is de nieuwe Minimum Basic Agreement, een soort arbeidsovereenkomst tussen de WGA en de Alliance of Motion Picture and Television Producers (AMPTP).

De stakingsbereidheid onder WGA-leden was nog nooit zo groot: maar liefst 97,85% stemde in met het plan om het werk neer te leggen. Tot die tijd kan er bijna niets meer gemaakt worden. Vorige week werden hitseries als Stranger Things en de nieuwe Game of Thrones spin-off al voor onbepaalde tijd uitgesteld.

De schrijvers maken zich grote zorgen. Maar waarom? Hoe gaat zo’n staking in zijn werk? En hoe verhoudt de situatie in LA zich met Nederland? Ik vroeg het de scenaristen en showrunners op de picket lines van Netflix, Amazon, Fox en Sony.

De picket lines

De WGA vraagt haar leden om elke werkdag te demonstreren bij een van de filmstudio’s. Ze doen dat in twee shifts van vier uur: ‘s ochtends van 9 tot 13 en ‘s middags van 13 tot 17 uur. Maar soms staan er al om 6 uur ‘s ochtends schrijvers op de stoep, om zo te voorkomen dat er die dag gedraaid kan worden. Zolang namelijk een aantal demonstranten klaarstaat en een picket line vormt, mogen de vrachtwagenchauffeurs van hun eigen vakbond (de Teamsters) niet naar binnen. De banden tussen de WGA en de Teamsters zijn warm en de vrachtwagenchauffeurs laten vooraf precies weten hoe laat ze een lading komen brengen, zodat de WGA op tijd een picket line kan vormen.

De meeste schrijvers demonstreren voor een studio bij hen in de buurt. Aan de westkant van LA wonen voornamelijk de oudere schrijvers en showrunners. Daarom zie je de meeste grijze haren bij de studio’s van Fox en Sony. De showrunner van The Sopranos, David Chase, kwam langs bij Sony, net als het schrijversteam van Star Trek, Rick & Morty en Ted Lasso. Bij Fox zie je geregeld schrijvers van The Simpsons, inclusief the man himself, Homer Simpson: Dan Castellaneta.

De huizen aan de oostkant van LA zijn goedkoper. Daar wonen de jongere schrijvers, die zich massaal bij de studio’s van Netflix en Paramount verzamelen

De huizen aan de oostkant van LA zijn over het algemeen goedkoper. Daar wonen dus de jongere schrijvers, die zich massaal bij de studio’s van Netflix en Paramount verzamelen. De sfeer daar is luidruchtiger en strijdvaardiger. Een van de schrijvers omschreef de demonstratie bij Netflix als: “like storming the Death Star.”

Om de schrijvers op de been te houden, worden dagelijks donuts, pizza’s, koffie en ijsjes gedoneerd. Soms organiseert de WGA speciale thema’s en evenementen, zoals een superheldendag bij Warner Bros, een familiedag bij Netflix en een dating-event bij Universal: Strike up a romance.

Wat willen de schrijvers met hun staking bereiken? Een greep uit hun belangrijkste punten.

Artificial Intelligence

De laatste keer dat de Amerikanen hun werk neerlegden was in 2007. Toen liepen de onderhandelingen onder andere stuk vanwege onenigheid rondom een nieuwe technologische ontwikkeling: de streamingplatforms. De schrijvers eisten een groter deel van het geld dat via dit nieuwe medium werd verdiend, maar de AMPTP zette de hakken in het zand. Pas na een staking van honderd dagen kwamen de partijen tot elkaar. De schade aan de lokale economie? Ruim 2 miljard dollar aan gederfde inkomsten.

Ook deze staking draait onder andere om een nieuwe technologische ontwikkeling: generatieve AI. De WGA wil voorkomen dat programma’s als ChatGPT in de toekomst gebruikt zullen worden om schrijvers te vervangen. Ze eisen daarom dat zwart op wit komt te staan dat AI geen literair materiaal kan (her)schrijven, en dat de scripts van WGA-leden niet gebruikt worden om AI te trainen.

Maar de AMPTP weigert de schrijvers tegemoet te komen. Hun tegenvoorstel: “het aanbieden van jaarlijkse bijeenkomsten om de technologische vooruitgang te bespreken.”

Residuals

Daarnaast wil de WGA geld zien: de tarieven moeten omhoog en de schrijvers moeten een eerlijker deel van de residuals krijgen. Dat is de vergoeding die je ontvangt voor elke nieuwe uitzending van je film of serie. Er was een tijd dat je daar als schrijver goed van kon leven, maar dat is nu voorbij – als gevolg van de opkomst van de streamingdiensten.

Zelfs als je een serie maakt waarmee je miljoenen kijkers en duizenden nieuwe abonnees trekt, zie je daar als maker nauwelijks iets voor terug

Die staan namelijk niet te springen om hun cijfers openbaar te maken en hun winsten met de schrijvers te delen. Zelfs als je een serie maakt waarmee je miljoenen kijkers en duizenden nieuwe abonnees trekt, zie je daar als maker nauwelijks iets voor terug.

Neem bijvoorbeeld de nieuwe FX-serie The Bear, die een enorme hit werd op Hulu ein in Nederland te zien is op Disney+. Een van de schrijvers, Alex O’Keefe, vertelde dat toen hij de WGA Award voor Beste Comedyserie in ontvangst nam, hij een negatief banksaldo had en zijn strikje met geleend geld had moeten betalen. Daarna solliciteerde hij op een baan bij de bioscoop.

Niet eerlijk, vindt de WGA. De streamers verdienen miljarden dankzij het werk van de schrijvers, dus moeten de residuals omhoog. Maar de AMPTP is het daar niet mee eens. De streamers zouden dan transparant moeten zijn over hun kijkersaantallen en dat willen ze koste wat kost voorkomen.

Two-step deal

Voor de schrijvers van speelfilms wil de WGA dat de one-step deal wordt vervangen door de two-step deal. Dat wil zeggen dat scenaristen minstens twee scenarioversie’s bij de studio’s inleveren. Nu is één versie de standaard. Daarna kan de studio ervoor kiezen om dezelfde schrijver opnieuw in te huren, maar dat is niet gegarandeerd.

Volgens de WGA leidt dat niet alleen tot een hoop onzekerheid maar ook tot de stelselmatige uitbuiting van scenaristen door producenten. In de praktijk blijkt namelijk dat schrijvers eindeloos veel ‘interne’ versies moeten schrijven voordat de producenten bereid zijn om het script met de studio te delen. En dat betekent een hoop onbetaalde rewrites voor de schrijvers.

De WGA wil dat schrijvers eerlijker betaald krijgen en daarom moet de two-step deal weer de standaard worden, maar de AMPTP verwerpt dat voorstel. Hun tegenvoorstel: “Het aanbieden van bijeenkomsten met producenten om de zorgen over gratis werk te bespreken.”

Mini rooms

Daarnaast wil de WGA af van de zogenaamde mini-rooms. Dat zijn kleine teams van ongeveer vier scenaristen, die samen de treatments van een compleet televisieseizoen uitschrijven. Aan de hand daarvan besluit de studio dan of ze de serie groen licht geven. Als dat zo is, wordt de mini room ontbonden en schrijft de showrunner in z’n eentje of met een andere schrijver de scripts af. De rest van het team is niet meer betrokken bij de productie. Zo bespaart de studio een hoop geld.

Mini-rooms hebben een veel kortere looptijd dan traditionele writers rooms. Dat betekent dat de bestaanszekerheid van duizenden schrijvers onder druk staat. Daarnaast bestaan mini-rooms vrijwel alleen uit de meest ervaren scenaristen. Beginnende schrijvers kunnen zo geen vlieguren maken en zullen nooit leren hoe ze een serie produceren. Terwijl dat volgens de WGA belangrijk is om een nieuwe generatie showrunners op te leiden. Vroeger werden beginnende schrijvers nog regelmatig naar de set gestuurd om vragen te beantwoorden en scènes te herschrijven, maar nu zijn ze vaak niet meer welkom. Zijn ze dat wel, dan moeten ze zelf hun reis- en verblijfskosten betalen – om nog maar te zwijgen over een vergoeding.

Daarom wil de WGA af van de mini-room en pleit de bond voor een minimum aantal schrijvers per room: minstens zes schrijvers per serie. Bovendien wil de Writers Guild dat de schrijvers minimaal tien weken betaald krijgen, en dat ze worden vergoed voor al het werk dat ze op de set en tijdens de postproductie doen, zoals het begeleiden van de montage of het schrijven van extra dialoog. De AMPTP heeft deze eisen van de WGA verworpen en geweigerd een tegenvoorstel te doen.

Silicon Valley vs. Hollywood

De afgelopen tien jaar heeft Silicon Valley snel terrein gewonnen in Hollywood. De klassieke studio MGM werd bijvoorbeeld verkocht aan Amazon, Apple mengde zich in de strijd der streamers. Voor die bedrijven zijn de inkomsten uit film en TV een haast verwaarloosbaar klein deel van hun omzet. Vorige week kocht Apple bijvoorbeeld 90 miljard dollar aan eigen aandelen in. Ter vergelijking: de schrijvers vragen om 0,5% van dat bedrag.

Vooral Amazon staat erom bekend fel tegen vakbonden te zijn. Volgens de WGA zijn de streamers eropuit om de film- en televisie-industrie te veranderen in een gig-economy, in een gig-economy waarbij cast en crew steeds kortere klussen moeten doen en geen stabiele carrière meer kunnen opbouwen, met alle onzekerheid van dien. De WGA ziet deze staking dan ook niet alleen als een strijd tussen schrijvers en streamers, maar ook tussen vakbonden en techgiganten in het algemeen.

De tussenstand

De WGA en AMPTP lijken mijlenver van elkaar af te staan en de onderhandelingen zitten muurvast. De voorstellen van de WGA zouden de schrijvers ongeveer 429 miljoen dollar per jaar extra opleveren; het tegenbod van AMPTP behelst ongeveer 86 miljoen dollar.

Ik sprak met Chris Keyser, vice-voorzitter van de onderhandelingen aan de kant van de WGA, en vroeg hem hoelang de staking volgens hem zou duren. Zijn reactie: “Dat is onmogelijk om te zeggen, maar bereid je voor op een lange zit. Onze deur staat open, maar tot nu toe hebben de vertegenwoordigers van de AMPTP geen contact gezocht.”

Van sommige contracten willen de studio’s graag af en de staking geeft ze die kans

Een van de redenen waarom de AMPTP vooralsnog geen haast lijkt te hebben om de gesprekken te hervatten, is de zogenoemde force majeure clause, de overmachtsclausule. De studio’s hebben de afgelopen jaren namelijk een groot aantal exclusieve contracten en deals afgesloten met showrunners en andere ‘dure’ schrijvers. Van sommige contracten willen de studio’s graag af en de staking geeft ze die kans. Als de werkonderbreking namelijk te lang duurt, kunnen de studio’s een beroep doen op de overmachtsclausule en de contracten voortijdig beëindigen. Bij het ene contract kan dat na zestig dagen, bij het andere na negentig, etc.

Sinds vorige week is de vakbond voor regisseurs – de Director’s Guild of America (DGA) – aan de beurt om een nieuwe arbeidsovereenkomst af te sluiten. Later deze maand zullen ook de acteurs van SAG-AFTRA dat doen. Sommige schrijvers voorspellen dat de AMPTP zal proberen om de drie vakbonden tegen elkaar uit te spelen, maar tot nu toe lijken ze eensgezind: de winsten moeten eerlijker verdeeld worden.

Nederland

Wat zou ervoor nodig zijn om de Nederlandse schrijvers aan het staken te krijgen? We hebben geen sterke schrijversvakbond zoals de WGA in Amerika en daardoor is een staking lastig te organiseren, maar er zijn redenen genoeg om te protesteren. De meeste Nederlandse schrijvers verdienen namelijk ver onder het minimumloon en worstelen met een onregelmatig inkomen. Dat maakt het moeilijk om rond te komen, laat staan om een pensioen op te bouwen of de juiste verzekeringen af te sluiten. En wat staat de Nederlandse schrijver te wachten wanneer AI steeds meer schrijftaken kan overnemen?

Volgens een onderzoek van de Federation of Screenwriters Europe (die in Brussel een protestbijeenkomst organiseerde uit solidariteit met de Amerikaanse collega’s) leeft 74% van de Europese schrijvers in financiële onzekerheid. 47% redt zich alleen met inkomen uit andere bronnen zoals ander werk of geld van de partner of familie, en 66% geeft aan dat het moeilijk is om voor zijn rechten op te komen. Het is lastig onderhandelen als je niet weet of je je huur wel kan betalen.

Wat doet dat gebrek aan zekerheid en perspectief met onze makers? Met de kwaliteit van onze scripts? En met de toegankelijkheid en diversiteit van onze filmwereld?

Sommige acteurs verdienen meer dan 1500 euro per dag, en vaak is dat van belastinggeld. Ook cameramensen en editors krijgen structureel meer betaald dan scenaristen. Is de tijd en expertise van de schrijver zoveel minder waard?

Een writer/producer van The Simpsons vertelde me dat hij de staking vooral steunde om op te komen voor de jonge schrijvers. “We kunnen de hoogte van hun salaris niet zomaar aan de markt overlaten. Als we dat wel deden, dan zouden beginnende scenaristen mij betalen om aan een serie mee te mogen schrijven.”

Streamers en omroepen willen voor een dubbeltje op de eerste rij zitten, en de meeste makers nemen met dat dubbeltje genoegen. Uit liefde voor het vak, of uit angst anders nooit meer aan de bak te komen. Al het gratis werk dat van je gevraagd wordt, neem je dan maar voor lief. Dat geldt trouwens ook voor de meeste (documentaire) regisseurs, bleek uit een recent artikel van het NRC over de uitknijpcultuur in Hilversum. “Je moet het wel leuk vinden”, hoor je dan. “Je moet het wel willen.” En zo begint de race naar de bodem waarbij de passie van de maker stelselmatig tegen hen gebruikt wordt.

De WGA strijdt voor verworvenheden die we ons in Nederland nauwelijks kunnen voorstellen. Misschien kunnen we nog wat leren van de Amerikanen.

Regisseur en scenarist Leon Golterman verhuisde in 2018 naar Los Angeles. Hij schreef sindsdien o.a. aan series voor RTL, VPRO, Videoland en BNNVARA.