Streamers veranderen het schrijven, auteursrecht onder druk

Wie aanwezig was op de World Conference of Screenwriting in Kopenhagen kon er niet omheen: de komst van streamingdiensten heeft het medialandschap én het werkveld van scenarioschrijvers voorgoed veranderd. Dit was het terugkerende thema van het tweedaagse evenement, waarin scenarioschrijvers van over de hele wereld met elkaar in gesprek gingen over hun werkwijze, de zakelijke aspecten van het vak en de veranderende rol van schrijvers in het maakproces. Plot Magazine was erbij, samen met een grote schare scenaristen uit ons land. Zoals een van de organisatoren grapte: “Er zijn hier meer Nederlanders dan Denen.”

Oorspronkelijk zou de conferentie al plaatsvinden in 2020, twee jaar na de laatste editie in Berlijn, maar een niet nader te noemen virus gooide roet in het eten. Nu, twee jaar later, was het dan eindelijk de beurt aan de Deense scenariobond om collega’s uit binnen- en buitenland te verwelkomen in de sfeervolle hoofdstad. De animo was groot: twee dagen lang zat de conferentiezaal bomvol. De wereldwijde pandemie die de filmindustrie en de rest van de wereld twee jaar lang aan banden legde, leek hier ver weg te zijn. Alhoewel, eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik dit artikel schrijf vanuit thuisisolatie met een positieve zelftest in de prullenbak. Misschien zijn we nog niet helemaal terug…

Politiek beladen

Met de dagen van gesloten scholen en platgelegde filmsets nog vers in het geheugen en een oorlog gaande op Europees grondgebied, zijn het met recht roerige tijden te noemen, en daarin hebben scenaristen een taak. Met die boodschap opende Sarah Phelps, scenarist van onder meer A very British Scandal, het congres.

In haar bewogen keynote speech vertelde ze over schrijven tijdens Brexit. De xenofobie die ze tijdens de Brexit-campagne om zich heen zag, vroeg om een tegenreactie vond ze, en ze besloot de Agatha Christie-bewerkingen waar ze mee bezig was van een pro-migratie boodschap te voorzien. Dat werd haar door sommige televisiekijkers niet in dank afgenomen en leidde zelfs tot doodsbedreigingen. Toch overwoog ze geen moment om in te binden. “Turbulente tijden vragen om turbulente schrijvers. Het is onze taak om de boel op te schudden”, aldus Phelps.

Turbulente tijden vragen om turbulente schrijvers

Het was niet het enige politiek beladen onderdeel van het congres, waar ook aandacht was voor de oorlog in Oekraïne, voor de (nog altijd achtergestelde) positie van vrouwen in de mediawereld en voor het schrijven over nationale trauma’s. Maar het thema dat als een rode draad door het evenement liep, was de opkomst van streamingdiensten en de impact die dit heeft op het vakgebied van de scenarioschrijvers.

Uit de verschillende panels werd duidelijk dat bedrijven zoals Netflix in korte tijd voor een aardverschuiving hebben gezorgd. Vooral in landen met een kleinere film- en televisie-industrie, zoals Denemarken, Zweden en Zuid-Afrika, zijn de veranderingen groot. Waar makers tot voor kort een lokale doelgroep bedienden, ligt nu een wereldwijd publiek aan hun voeten.

Niche

Alex Haridi, schrijver van de Zweedse Netflix-serie Love & Anarchy merkt dat het daarom mogelijk is geworden om meerdere soorten verhalen te vertellen. “Zweden is een klein land, met een klein taalgebied. Van de publieke omroep krijgen makers daarom altijd de opdracht om zo’n breed mogelijke doelgroep aan te spreken. Dat levert niet erg riskante televisie op.” Netflix denkt heel anders, merkt Haridi: “Love & Anarchy gaat over een jonge vrouw uit Stockholm. In Zweden is dat een kleine niche, maar dat maakt Netflix niks uit. Onze serie spreekt ook jonge mensen uit Parijs en Hongkong aan.”

Adam Price, bedenker en hoofdschrijver van Borgen, de succesvolle Deense politieke dramaserie, plukte ook de vruchten van het internationale podium. Borgen werd ruim twaalf jaar geleden ontwikkeld en gemaakt in samenwerking met de Deense publieke omroep DR, waar de serie drie seizoenen liep. Jaren later bemachtigde Netflix de wereldwijde streamingrechten, kreeg de serie een tweede leven en groeide Borgen uit tot een succestitel.

Het was aanleiding voor Netflix om Price te benaderen voor een vierde seizoen, dit keer gemaakt voor Netflix. Ook de Deense publieke omroep was betrokken. Het leverde een unieke samenwerking op, aldus Price: “We hebben het vierde seizoen op precies dezelfde manier gemaakt als de eerste drie. Netflix bemoeide zich niet met de inhoud. Dat lieten ze aan DR.” Maar door de betrokkenheid van Netflix hadden de makers wel beschikking over een veel groter budget en daardoor ging de serie er productioneel flink op vooruit.

Sabelo Mgidi, schrijver van Silverton Siege, een Zuid-Afrikaans gijzelingsdrama dat door Netflix werd geproduceerd, vindt dat de streamingdienst heeft gezorgd voor een grote kwaliteitsimpuls in zijn land: “Ik wilde echt een blockbuster maken naar Amerikaans model. Voor de komst van Netflix was dat niet mogelijk geweest in Zuid-Afrika.” Silverton Siege was een internationale succestitel voor Netflix en Mgidi hoopt dan ook dat meer Zuid-Afrikaanse films dit voorbeeld zullen volgen.

Kritische geluiden

Toch klonken er tijdens het congres ook veel kritische geluiden over de streamers. De veelal Amerikaanse techbedrijven werden een aantal jaren geleden met open armen ontvangen, in de verwachting dat ze zouden zorgen voor een stortvloed aan werk en gouden tijden voor scenarioschrijvers (iets wat overigens ook in Nederland vaak wordt gezegd). Maar uit de panels bleek dat streamers lang niet altijd die verwachting waarmaken.

Lokale omroepen verdienen minder geld en hebben dus ook minder uit te geven aan Canadese producties

Teresa de Rosendo, showrunner van de Spaanse Netflix-serie The Neighbour, legt de vinger op de zere plek: “Het aantal series dat nu in Spanje wordt gemaakt is bijna twee keer zo hoog als voorheen. Dat klinkt heel positief, maar de seizoenen zijn veel korter en ook de lengte van afleveringen is flink teruggelopen. Het gevolg is dat writers’ rooms er alleen maar kleiner op zijn geworden en dat maakt het lastiger voor jonge schrijvers om door te breken.” Daarnaast ziet ze een andere zorgwekkende trend: “Series worden nu minder vaak verlengd dan voorheen. Netflix trekt vaak al na één seizoen de stekker eruit.”

In Canada heeft de komst van techbedrijven zelfs gezorgd voor minder producties op jaarbasis: “Dat komt omdat lokale omroepen minder geld verdienen en dus ook minder uit te geven hebben aan Canadese producties”, aldus Alex Levine, president van de Canadese schrijversbond, die hoopt dat streamingdiensten via een wet kunnen worden geforceerd tot het maken van lokale content (een vergelijkbaar wetsvoorstel is onlangs door staatsecretaris van Cultuur en Media, Gunay Uslu, aan de Tweede Kamer aangeboden).

Auteursrecht

Ondertussen vechten scenaristen en hun bonden tegen een afbraak van collectieve rechten, blijkt op het WCOS. In veel landen keren streamingdiensten nog geen vergoedingen uit voor het gebruik van auteursrecht. Bij traditionele omroepen gaat dat ook moeizaam, maar daar is al wel meer bereikt. “Ze zijn er misschien niet blij mee, maar in ieder geval respecteert de BBC het principe dat schrijvers moeten profiteren wanneer hun werk wordt uitgezonden. Streamers doen dat niet”, aldus Emma Reeves, schrijver van Britse jeugdseries als The worst Witch (Netflix) en Eve (BBC).

Het is al een groot gevecht om lokale producties gemaakt en gefinancierd te krijgen. Rechten en gages zijn dan vaak geen prioriteit

Toch is het in sommige landen gelukt om streamingdiensten op de knieën te krijgen. De VS, Frankrijk, Duitsland en Spanje werden tijdens het congres genoemd als voorbeelden van landen die al een afdracht van royalty’s, of een uitkering van bonussen, hebben weten af te dwingen. In kleinere landen, zoals Nederland, is dit echter nog niet gelukt en het is maar de vraag of het daar ooit tot dergelijke afspraken zal komen. Nadav Ben Simon, hoofd van de Israëlische scenaristenbond, denkt dat dit met prioriteiten te maken heeft: “Het is al een groot gevecht om lokale producties gemaakt en gefinancierd te krijgen. Rechten en gages zijn dan vaak geen prioriteit.”

Deense crisis

De kritische blik waarmee streamers werden besproken, kwam niet geheel uit de lucht vallen. De Deense filmindustrie verkeert momenteel namelijk in een staat van crisis. Onderhandelingen met verschillende streamingdiensten over het uitbetalen van royalty’s, hebben gezorgd voor een boycot van de Deense filmindustrie door bedrijven zoals Netflix, Amazon en de Deense commerciële omroep TV2 (bron). De filmindustrie, die een aantal jaren geleden nog een gouden periode doormaakte met dramaseries zoals Borgen en The Bridge, series die overigens een grote bijdrage hebben geleverd aan het succes van de streamers, ligt nu volledig op zijn gat.

Moet de Deense filmindustrie dan inbinden? Nikolaj Scherfig, hoofd van de Deense schrijversbond, vindt van niet, maar erkent dat het voor een klein land als Denemarken erg moeilijk is om een vuist te maken. “Daarom is het belangrijk dat schrijversbonden uit de hele wereld met elkaar samenwerken in de strijd om auteursrecht te beschermen.”

Schrijver als producent

Positief of niet, de opkomst van streamers is een onmiskenbaar feit en het gevolg is dat film- en tv-industrieën zich wereldwijd aanpassen. Een van de grootste veranderingen die dit met zich mee heeft gebracht, is de opkomst van een nieuwe functie voor scenarioschrijvers: de showrunner. In de VS bestond de functie al langer. Daar staan traditioneel gezien schrijvers creatief aan het roer van tv-series. Het is de showrunner die samen met een writers’ room de lange verhaallijnen uitzet en de kwaliteit van een serie waarborgt, niet de regisseur. Amerikaanse televisieschrijvers zijn dan ook vaak in een producentenrol betrokken bij de series die ze schrijven.

De laatste jaren wordt deze werkwijze meer en meer geadopteerd in de rest van de wereld. Marie Roussin, showrunner van de Franse Amazon Original-serie Mixte, vindt dat er echter nog wel een grote slag te slaan is: “In de VS weet iedereen wat een showrunner hoort te doen. In landen zoals Frankrijk is dat nog niet duidelijk.” Ze merkt dat de functie nog weleens wat weerstand oproept: “Om te beginnen moet je mensen ervan zien te overtuigen dat jij een rol als producent verdient en vervolgens moet je ze ook nog zover krijgen om je daarvoor te betalen. Dat is niet makkelijk.”

Toch heeft ze hoop dat de functie steeds meer gemeengoed wordt in Europa, als producenten gaan merken dat het een efficiënte werkwijze oplevert: “Schrijvers kennen hun materiaal als geen ander en kunnen dus ook heel goed de vertaalslag naar de productie en postproductie maken.”

Anders Weidemann, een Zweedse scenarioschrijver en showrunner, die onlangs aan het roer stond van de Amerikaanse serie Interrogation, kan zich geen andere werkwijze meer voorstellen: “Als showrunner moet je keihard werken, maar het is cruciaal. Het is namelijk de enige manier waarop je als schrijver je idee kunt beschermen.”

Leegloop bioscopen

De opkomst van de showrunner is niet het enige gevolg van een veranderd medialandschap. Tijdens de conferentie werd ook stilgestaan bij de rol die cinema tegenwoordig nog heeft. De gerenommeerde Poolse scenarioschrijver Maciej Karpinski van films zoals Little Rose, heeft de wereld in korte tijd enorm zien veranderen: “Mensen gaan niet langer naar de bioscoop.” Tot zijn spijt ziet hij vooral Poolse films hieronder lijden: “Vroeger was het normaal voor een Poolse film om meer dan een miljoen bezoekers te trekken, nu zijn we al blij als er 300.000 mensen naartoe gaan.” Hij denkt dat de gouden dagen van de bioscoop in ere te herstellen zijn, mits cinema weer een medium van engagement wordt. Het was een welgemeend pleidooi, maar het is de vraag of Karpinski zijn vinger aan de pols heeft.

Misschien kijken jongeren met minder focus, maar ze kijken afleveringen wel twintig keer!

In een ander panel, waarin verschillende jonge schrijvers aan het woord waren over het maken van series voor jongeren (shout-out naar Manju Reijmer, het enige Nederlandse panellid tijdens de conferentie), klonk in ieder geval een heel ander geluid: “De jonge generatie consumeert media anders. Er zijn zoveel dingen die aandacht vragen”, zegt Lisa Ambjörn, schrijver van de Zweedse Netflix-serie Young Royals. Zelf ziet ze dat helemaal niet als iets negatiefs: “Misschien kijken jongeren met minder focus, maar ze kijken afleveringen wel twintig keer!” Ze merkt dan ook dat kijkers wel degelijk betrokken zijn bij de serie, die in korte tijd een trouwe schare fans heeft weten op te bouwen.

Ook Julie Andem, bedenker en schrijver van de Noorse jeugdserie SKAM, ziet de toekomst van drama positief in. Haar eigen serie groeide online uit tot een wereldwijde hit: “We hebben SKAM gemaakt voor zestienjarige meisjes uit Noorwegen. Ik had nooit gedacht dat de serie zover zou reiken. Ik kreeg vorige week nog een mailtje van een gepensioneerde man uit Brazilië, die schreef dat hij hem zo mooi vond.”

Voor deze nieuwe generatie makers is de bioscoop allang niet meer het hoogst haalbare, het belangrijkste is dat je een publiek weet te bereiken. Maar welk medium heeft volgens Andem dan de toekomst? “Ik ben geobsedeerd door TikTok, daar is zoveel talent. Binnenkort hebben we allemaal geen werk meer!”