Shula Rijxman wil reclamevrije NPO

Meer samenwerking tussen omroepen, mogelijkheden voor andere partijen om programma’s te leveren en het afbouwen van de afhankelijkheid van reclamegelden. Daarvoor pleitte Shula Rijxman, voorzitter van Raad van Bestuur van de Nederlandse Publieke Omroep, afgelopen week in haar nieuwjaarstoespraak. Haar opvallende toespraak is hieronder integraal te lezen.

“Beste mensen, Laat ik er eens mee beginnen. Een geweldig mooi 2019, dat wens ik ons allemaal!

En hee, mijn eerste voorspelling lijkt nu al uit te komen. Wat een mooie nieuwe inspirerende en succesvolle programma’s hebben we nu al gezien, gehoord en gestreamd. Terwijl het jaar krap drie weken oud is. De makers in Hilversum blijven Nederland verrassen. Een vliegende start van een jaar dat we ons, denk ik zullen gaan herinneren als een jaar van verandering en beweging. Dat is voorspelling twee.

Niet alleen op het scherm, via de radio of online zal de Nederlandse Publieke Omroep veel van zich laten horen, maar het zal in 2019 ook over onszelf gaan. Want we gaan een cruciale periode tegemoet. Minister Slob ziet het goed, het bestel is toe aan een wezenlijke update. Media en mediagedrag veranderen voortdurend. De samenleving is steeds in beweging. Tegelijkertijd is de behoefte aan juiste, relevante, inspirerende en op Nederland toegesneden content levensgroot. Goed dat de minister dit als prioriteit nr. 1 op de agenda heeft geplaatst. We zullen nú keuzes moeten maken.

Keuzes waarmee de publieke omroep zich kan aanpassen aan de omstandigheden van deze tijd. Darwin heeft het ons geleerd. Prachtige natuurseries van de EO laten het zien: wie zich aanpast staat sterk, soorten die zich niet aanpassen, verdwijnen. Tot nu toe gaat dat ons goed af. Ondanks een snel veranderend medialandschap, bewijst de publieke omroep elke dag ertoe te blijven doen voor hele grote groepen Nederlanders.

Er wordt massaal naar ons geluisterd en gekeken. Onze radiozenders halen fantastische luistercijfers. Van de 25 best bekeken programma’s van het afgelopen jaar zijn er 24 van de publieke omroep. Ik wil niet onopgemerkt laten dat de NOS hier een stevig steentje aan heeft bijgedragen. Met goed bekeken sportprogrammering en iedere avond het NOS Journaal met ruim 2 miljoen kijkers. NPO Start is een groot succes en ook online bedienen we miljoenen Nederlanders. Met echte publieke content zoals nieuws, informatie, cultuur en educatie.

Dit kan alleen dankzij al onze makers, die met passie al die prachtige programma’s maken. En dankzij al die organisaties achter deze makers: de omroepen, de NPO, maar ook producenten, facilitaire bedrijven en technische ondersteuning. Ik ben daar trots op en ik ben jullie allemaal ontzettend dankbaar daarvoor!

Verandering

En toch, toch pleit ik vandaag voor verandering. Verandering waardoor we de Nederlandse kijker en luisteraar ook de komende jaren zo goed mogelijk kunnen blijven bedienen. Verandering waardoor we onze belangrijke rol voor de Nederlandse samenleving kunnen blijven spelen. Verandering waarmee de publieke omroep een grote stap vooruit kan zetten. Een essentiële verandering.

Het aantal mediapartijen in Nederlandse handen neemt alleen maar af. De concurrentie uit het buitenland neemt alleen maar toe. De grote internationale platforms zetten veel geld in om kijkers en luisteraars naar zich toe te trekken. Wij willen ook digitaal dé vindplek zijn voor programma’s van hoge kwaliteit in al zijn breedheid en pluriformiteit. Net zoals op radio en TV is een duidelijk herkenbare publieke omgeving cruciaal.

Als publieke omroep willen we een baken zijn van betrouwbaarheid, herkenbaar aan onze publieke kwaliteit en maatschappelijke relevantie. Een vitrine vol Nederlandse content. Een belangrijke pijler van de Nederlandse cultuur. Voor iedereen in ons land. Om dat ook de komende jaren te kunnen waarmaken, roep ik op om tot een opfrisbeurt van ons publieke bestel te komen. 

Ik ga deze beweging open en onbevangen in. Vanuit de uitgangspunten die ook door minister Slob kort geleden in zijn brief aan de Tweede Kamer zo goed zijn geformuleerd. De Nederlandse publieke omroep is er voor álle Nederlanders. Met hun eigen opvattingen, leeftijd en uiteenlopende herkomst. Ze moeten allemaal iets van zichzelf en van de ander kunnen herkennen in ons aanbod. Daarmee is pluriformiteit gegarandeerd. Het is een prachtig uitgangspunt.

De omroepen zijn traditioneel de kern van het bestel. Omroepen werken namens een specifieke achterban en zetten dat om in bewogen programma’s. Hun maatschappelijke worteling gaat diep en nog steeds zijn veel Nederlanders lid van een omroep. Meer dan 2 miljoen.

Minister Slob heeft ook gezegd naar de pluriformiteit te willen kijken. Omdat – net als bij politieke partijen trouwens – mensen in deze tijd het tonen van hun betrokkenheid en het laten horen van hun stem, nu eenmaal niet meer automatisch via een lidmaatschap vormgeven.

Er zijn nog te veel geluiden in de samenleving die nu niet of onvoldoende gehoord worden. En daar moeten we ons bij de NPO iets van aantrekken. Ook al die miljoenen Nederlanders die geen lid zijn van een omroep, moeten zich bij de Nederlandse Publieke Omroep thuis voelen. De publieke omroep is immers van ons allemaal.

En ik weet natuurlijk dat als een minister aankondigt om aan het omroepbestel te willen sleutelen, er onmiddellijk allerlei krachten loskomen. Moeten omroepen weer zelf de baas worden over de programmering? Elke omroep zijn eigen online platform? Los van de NPO? Ik kan het zelfs nog wel begrijpen vanuit de positie van omroepen.

Verleden

Maar het lijkt me niet verstandig. We moeten niet terug naar het verleden. Dat is niet wat ons publiek anno 2019 van ons vraagt en mag verwachten. Dat is ook niet waar het publiek onze content zoekt. Onze taakopdracht is een gezamenlijke, en daar moeten we onszelf dus op organiseren. Niet versnipperd, maar gebundeld. Juist ook online, om onze content makkelijk te kunnen vinden. En waarbij een topprogramma als Heel Holland Bakt doorverwijst naar een documentaire van de VPRO.

Wij moeten stappen vooruit zetten! En ik schets er vast drie.

De eerste stap is de stap om de omroepen te erkennen in wat ze zijn: voortreffelijke programmamakers met maatschappelijke binding. De kans dat er nog allerlei nieuwe omroepen bijkomen die de ledengrens van 150.000 gaan halen, is uiterst klein. We moeten onderkennen dat ledenaantal in de toekomst als fundament onder het bestel niet meer werkt. We zien namelijk dat het ledenaantal afneemt. Juist als hoeder van het bestel, vind ik dat we ook moeten kijken naar andere vormen van legitimatie.

Geef verder de bestaande omroepen, ook de aspiranten WNL, PowNed en Human, een erkenning. Ongeacht het ledenaantal en verlos ze zo van de noodzaak om, in tijden van bezuinigingen, veel geld te steken in ledenwerfcampagnes.

Ons publiek heeft recht op de beste programma’s. Waarbij niet de grootte van de omroep, of het aantal leden, maar de beste content telt. De vraag die daarbij hoort, is of de huidige financiële garanties die er nu zijn, ook tot de juiste balans in de programmering leidt. De programmering waar de kijker behoefte aan heeft.

Openheid

Ons bestel was altijd open doordat nieuwe omroepen konden toetreden. In de vorige wetswijziging is de eerste stap naar een nieuwe vorm van openheid geïntroduceerd. Ook andere maatschappelijke organisaties en commerciële partijen, zoals producenten en kranten, kunnen bijdragen aan een totaalpakket van publieke programma’s.

Wij voelen ons als Raad van Bestuur verantwoordelijk om te zorgen dat de publieke omroep van iedereen blijft. Daarvoor is en blijft die nieuwe openheid cruciaal. En dat kan wat ons betreft nog verder worden uitgebouwd.

De tweede stap vooruit is dat we meer en beter – en daarmee ook efficiënter én effectiever – willen gaan samenwerken. Waarom zouden al die publieke organisaties allemaal eigen ICT, eigen personeelsadministraties, eigen inkoop en eigen marketing moeten hebben?

Op het gebied van innovatie beginnen we dit voorjaar al met een nieuwe samenwerking. Als we de krachten bundelen in plaats van met elkaar te discussiëren, maken we samen de publieke omroep nog veel krachtiger.

Daarmee kom ik bij de derde stap: de financiering.

Een sterke publieke omroep vergt een stevige financiering. Een duurzame financiering, zodat we onafhankelijk kunnen blijven van de overheid en van commercie. Doordat de daling van STER inkomsten nu gekoppeld is aan ons budget, staat die duurzaamheid sterk onder druk. Onze programmering mag op geen enkele wijze worden beïnvloed door commerciële prikkels. Laat dat helder zijn. Dus ook hier zijn keuzes noodzakelijk.

Reclame-inkomsten afbouwen

En die wil de NPO maken. Wat mij betreft gaan we in Hilversum en Den Haag kijken hoe we die financiële afhankelijkheid van reclame stapsgewijs kunnen afbouwen. Laten we eerst eens kijken of er compensatie kan komen voor reclamevrije kinderprogrammering en ga na of dit vervolgens ook op onze online platformen kan worden doorgevoerd. Als dit werkt en dit ook vanuit Den Haag blijvend kan worden gecompenseerd, kunnen we doorpakken.

Reken dan maar uit: ons budget bestaat voor 1/5 deel uit reclame-inkomsten. Willen we een publieke omroep zonder reclame, dan kost dat ongeveer per persoon 80 cent extra per maand.

Drie stappen. En er zijn er nog meer. We gaan daarover graag het gesprek aan met de omroepen en met de politiek. We kunnen het bestel verbeteren. We kunnen het publiek nog meer waar voor zijn geld geven. We kunnen nog sneller en beter op de wensen van ons publiek inspelen. We moeten veranderen om te verbeteren en niet om alles bij het oude te laten.

Ik denk dat we er in Hilversum nu ook echt aan toe zijn om deze slag met elkaar te kunnen maken. Om met de ogen en kennis van nu naar ons bestel te kijken. Dat is ook niet zo gek, na tientallen jaren. Ik zeg niet dat het eenvoudig wordt. We zullen allemaal over onze schaduw heen moeten denken en springen. En ik doe dit graag in samenspel.

Voor grote en deels ongewisse veranderingen is vertrouwen nodig. In jezelf, in elkaar en in een goede uitkomst. Maar we kunnen dit nu aangaan vanuit de kracht en het vertrouwen dat we kunnen putten uit ons ijzersterke aanbod. Als het ooit kan, is het nu!”

Wat zoek je?