Als de held het avontuur nog niet aangaat

Geen enkel filmscript kan zonder de refusal of the call, het gedeelte waarin de protagonist geconfronteerd is met een gebeurtenis die zijn leven op zijn kop zet, maar de uitdaging, het avontuur of het gevaar nog niet aangaat.

Voor scenaristen is er een eenvoudig ezelsbruggetje om te begrijpen waarover deze fase in het script gaat: er is een deadline, je moet schrijven, maar desondanks vertoon je onuitstaanbaar uitstel- en ontwijkgedrag. De afwas doen, stofzuigen, een YouTube-filmpje van een niezende cavia kijken: alles om niet aan het werk te hoeven gaan. Dat gedrag is de refusal of the call van de scenarist. Het avontuur roept – het schrijven van een scenario – maar je zoekt allerlei redenen om het uit de weg te gaan.

De refusal of the call kent ook andere benamingen: second thoughts, the debate, the test en meeting with mentor or threshold guardian bijvoorbeeld. Het is de periode in de tweede helft van de eerste akte, tussen het inciting incident – de cruciale gebeurtenis – en de sprong naar de tweede akte. Blake Snyder is in zijn boek Save the Cat nog preciezer: de refusal of the call, zoals wij het zullen blijven noemen, zit tussen de 12e en de 25e minuut in een film van 120 minuten. Hij beslaat dus tien procent van het scenario.

Hierboven wordt het refusal of the call-gedeelte ‘Second Thoughts’ genoemd.

De eenvoudigste omschrijving van de refusal of the call is: de reactie van de protagonist op de oproep tot avontuur. In het begin van de film leidt het hoofdpersonage een relatief veilig leven en heeft hij geen zin in verandering. Als er iets voorvalt dat het alledaagse leven van de protagonist overhoop gooit (oproep tot avontuur, call to adventure, inciting incident, katalysator), zal deze vaak eerst twijfelen om in actie te komen en het comfort van zijn alledaagse bestaan los te laten. Ieder mens is bang voor grote verandering. Shrek wil zijn moeras niet verlaten, Luke weigert Obi-Wan te volgen en in The Matrix moet Neo uit een kantoorraam klimmen om aan de agenten te ontsnappen, maar hij verliest zijn moed en wordt gepakt.

Dramatische functie van de ‘refusal of the call’

Waarom is het zo cruciaal om dit deel in te bouwen in een scenario? De refusal heeft een belangrijke dramatische functie op meerdere niveaus:

Inzet verhogen. Hij geeft een signaal aan de kijker hoe groot en gevaarlijk dit avontuur gaat worden. Zonder de refusal staat er veel minder op het spel.
Identificatie. De weigering van de held maakt hem menselijker, waardoor we ons sterker met hem identificeren.
Maakt protagonist actief. Het commitment aan het avontuur wordt een echte keus en maakt de protagonist actief.
Krachttest. Het laat zien of de protagonist tegen het avontuur dat hem te wachten staat is opgewassen. Het is een uitgelezen kans om veel over je personage te vertellen. Hoe gaat hij om met de oproep tot avontuur? Is er angst, een weigering, wat trekt hem of haar uiteindelijk over de streep?
Terugweg afsluiten. Dit is de laatste kans voor de protagonist om ertussenuit te knijpen en niet de confrontatie aan te gaan met de reis die hem staat te wachten. Tot dan toe kan de held van het verhaal nog steeds terug. Aan het eind van de refusal stapt de held van het “oude leven” van de eerste akte het “nieuwe leven” van de tweede akte in.

Varianten

Er zijn grofweg drie varianten te onderscheiden van de refusal of the call, de fase na de oproep tot avontuur: de weigering, de test en de teamvorming. 

1) De protagonist weigert, maar er gebeurt iets dat hem over de streep trekt
Dit is de bekendste variatie. De held weigert op de oproep tot avontuur in te gaan, uit gevoel van verantwoordelijkheid, angst voor het onbekende of omdat hij niet gelooft dat hij moet veranderen.

In de eerste Star Wars-film, A New Hope, vraagt Obi-Wan Kenobi aan Luke Skywalker om mee te gaan op een queeste naar de planeet Alderaan om de rebellen te helpen. Maar Luke voelt zich verantwoordelijk voor zijn tante en oom en weigert het aanbod van Kenobi. Waarom zou hij op een galactische missie gaan met een oude kluizenaar die hij net ontmoet heeft? Luke keert terug naar de boerderij van zijn oom en tante om daar te ontdekken dat ze zijn vermoord door de keizerlijke troepen. Plots is Luke niet langer terughoudend, en is hij zelfs gretig en gemotiveerd om aan het avontuur te beginnen.

In een film noir of detectivefilm zal de protagonist de zaak vaak eerst weigeren. Sherlock Holmes bijvoorbeeld acht een zaak in eerste instantie meestal beneden zijn stand en intellect. Hij komt pas in actie als een fascinerend detail zijn interesse wekt.  In een romantische komedie heeft de held in eerste instantie geen behoefte aan een nieuwe liefde, wellicht door pijn uit een eerdere relatie. Eerst moeten vrienden hem over de streep trekken of wordt de held geconfronteerd met de leegte van zijn huidige leven.

2) De test 
Bij deze variatie is er eigenlijk geen sprake van een refusal of the call door de protagonist. Sterker nog, hij of zij wil het avontuur aangaan, maar iemand weerhoudt hem of haar ervan de drempel over te gaan. Deze “drempelvoogd” test de vastberadenheid van de held, om te zien of die wel klaar is voor het avontuur, voor de taak die hem of haar wacht.

In Silence of the Lambs is de drempelvoogd Hannibal Lecter. Hij weigert in eerste instantie met Clarice te praten en is zwaar beledigd dat een FBI-agent in opleiding op hem afgestuurd wordt. Hij test vervolgens of Clarice sterk genoeg is voor de reis die ze moet ondernemen. Pas nadat ze een van zijn raadsels heeft opgelost en ze belooft haar meest persoonlijke geheimen met hem te delen, zegt Lecter toe haar te helpen.

In Apocalypse Now is de drempelvoogd kolonel “I Love the smell of napalm in the morning” Killgore. Protagonist Willard heeft als opdracht om diep in de Vietnamese jungle een zekere Kurtz te vermoorden. Om de riviermonding te bereiken moeten hij en zijn crew een door de Vietcong gecontroleerde plek passeren en daarbij roept Willard de hulp in van Killgore. Die weigert echter in actie te komen. Pas nadat Willard hem overtuigd heeft dat een van de crewleden zijn professionele golfsurfkunsten zal tonen, bombardeert Killgore het door de Vietcong gecontroleerde dorp met napalm. We zien een eerste glimp van een gekte die ons de rest van de film te wachten staat.

3) Teamvorming
Saving Private Ryan, Ocean’s Eleven, The Full Monty en The Untouchables zijn voorbeelden van films waar een groep mensen, een team gevormd wordt om een opdracht uit te voeren. Het refusal of the call-gedeelte bestaat hier uit de samenstelling van het team. Alle teamleden en hun expertise worden geïntroduceerd. Ook komt hier vaak ter sprake hoe gevaarlijk en onmogelijk het plan is en zal er tussen de leden een archetypische twijfelaar zitten, die in eerste instantie weigert mee te doen.

Een goed voorbeeld is The Untouchables. Na een mislukte solopoging van Ness om Capone te pakken belooft Ness aan een moeder om haar gedode dochter te wreken. Ness rekruteert eerst met moeite The Untouchables. Pas dan vallen ze met succes Capone’s pakhuis binnen en begint de tweede akte.

‘Refusal of the Call’ in arthousefilms

Een veel voorkomend misverstand is dat de refusal of the call-regels niet gelden voor arthousefilms. Onzin. Of het nu gaat om commerciële blockbusters of een film van Fellini, Haneke, Kubrick of Mike Leigh, de refusal of the call zal er altijd inzitten. Het kan alleen op duizend verschillende manieren ingevuld worden. Ter illustratie twee voorbeelden: Amour van Haneke en Le Fils van de broers Dardenne.

Amour (2012)
Amour is Michael Haneke’s Gouden Palm-winnaar uit 2012. De film gaat over Georges en Anne, twee intellectuele tachtigers die een passie voor klassieke muziek delen en hun liefde op de proef gesteld zien wanneer het met de gezondheid van Anne bergafwaarts gaat na een beroerte.

De katalysator in de film is dat Anne na zes minuten een lichte beroerte krijgt en het vredige bestaan van het koppel wordt doorbroken. De vraag is: wat zullen George en Anne nu doen? Hierna volgt het refusal of the call-gedeelte. De karakters proberen hun oude leven te hervatten en in het ziekenhuis alles zo normaal mogelijk te houden. Alsof er niets aan de hand is. Ergens weigeren ze de ernst van de situatie te erkennen.

Dit eindigt met een scène waarin Anne naar huis wordt gebracht nadat ze een tweede, zware beroerte heeft gehad en door een onomkeerbare verlamming is getroffen. Pas nu is er geen terugkeer naar hun oude leven meer mogelijk, zeker niet wanneer Anne haar man George laat beloven dat hij haar niet opnieuw in het ziekenhuis zal laten opnemen. Het is cruciaal dat Haneke Anne en George in twee stappen met hun nieuwe situatie confronteert. Eerst een lichte beroerte, daarna pas de zware. Een onervaren scenarist zou wellicht meteen met de zware beroerte zijn begonnen, maar dan mis je een stap in je dramatische opbouw.

Anne verzoekt George te beloven dat hij haar niet opnieuw in het ziekenhuis zal laten opnemen

Le Fils (2002)
De Dardenne-broers vullen de refusal of the call in hun film Le Fils op een andere manier in. De 40-jarige Olivier werkt als timmerinstructeur in een instelling voor gedragsgestoorde jongeren. Als de 16-jarige Francis in het centrum arriveert (katalysator), raakt Olivier volledig van de kaart en weigert hij hem als nieuwe leerling op basis van een foto. 

Hierna zien we hoe hij de jongen bespioneert bij zijn aanmelding en hem volgt naar zijn huis. We voelen dat er iets aan de hand is, maar zoals vaker bij de Dardennes wordt pas later duidelijk wat. Het refusal of the call-gedeelte vervolgt als Oliviers ex-vrouw bij hem langskomt. Ze kondigt aan te gaan hertrouwen en blijkt ook nog zwanger. Het komt hard aan bij Olivier, die zelf nog steeds alleenstaand is.

Pas nadat zijn ex-vrouw heeft verteld dat ze gaat hertrouwen en een kind krijgt, ontfermt Olivier zich over de 16-jarige Francis.

De volgende dag zien we op zijn werk het effect van het nieuws van zijn vrouw. Olivier wil de nieuwe leerling nu toch onder zijn hoede nemen. Pas enkele scènes later wordt duidelijk waarom Olivier in eerste instantie weigerde: de jongen was vijf jaar eerder verantwoordelijk voor de dood van Oliviers zoontje. In de rest van de film zien we hoe Olivier met Francis omgaat. Wil hij weten waarom de jongen het gedaan heeft? Zal hij hem confronteren? Gaat hij wraak nemen? Pas na de refusal of the call is Olivier zijn avontuur aangegaan.