Plotto, een verhalenmachine uit 1928
Er is een verhaal van Roald Dahl waarin iemand met behulp van een onwaarschijnlijke computer een verhaal kan bakken. Met een hendeltje voer je de spanning op en af, met een ander hendeltje doe je er wat meer of minder seks in en na een kwartier poept de machine er zomaar een manuscript uit, uitgetypt en wel.
Als zo’n machine echt zou bestaan zou het algoritme beslist gebaseerd zijn op het boek Plotto (1928) van William Wallace Cook. Een verhaalgenerator of story engine, waarin je na wat bladerwerk de contouren van een fatsoenlijk plot kunt samenstellen.
Het plot is op zijn minst een wezenlijk onderdeel van elk verhaal (De naam van dit blad is niet toevallig!). Voor sommigen, zoals ik, bezorgt het construeren ervan behoorlijk wat hoofdbrekens. Voor je het weet beland je in een ondoordringbaar woud van twijfel en interessante details en weg ben je. Je zou willen dat er zo’n machine bestaat, of een systeem, waarmee je een verhaal krijgt aangereikt.
William Wallace Cook (1867-1933), een broodschrijver die aan de lopende band misdaad- en sciencefictionverhalen in pulpmagazines schreef, publiceerde Plotto om andere schrijvers te helpen bij het bedenken van nieuwe verhalen, waar destijds in toenemende mate om werd gevraagd. Ik was natuurlijk nieuwsgierig en wilde weten of het werkte. Dus heb ik het boekje via het net aangeschaft en ben meteen aan de slag gegaan. Er vielen wat opdrachten uit vanwege corona, dus ik had er nu wel even tijd voor.
Je begint je avontuur met het samenstellen van het masterplot. In eerste instantie lijkt die een beetje op het advertentiespel van vroeger, waarin je drie willekeurige kaartjes naast elkaar legt, en je hebt een grappige absurde advertentie. (A – Visclub Dobbertje Duik zoekt B – Een huishoudster C – Tegen elk aannemelijk bod.) In Plotto bestaat de A-sectie uit een lijst van 15 personages met een al dan niet latent probleem. De B-sectie is een wat langere lijst, namelijk van 60 handelingen, hindernissen en problemen, die elk van die personages kan overkomen, en de C-sectie is een lijst van 15 mogelijke uitkomsten van het verhaal.
Een masterplot zou er bijvoorbeeld zo uit kunnen zien:
A – 1 Een verliefd persoon…
B – 10 lijdend aan vervreemding door een verkeerde beoordeling…
C – 8 bereikt een spirituele overwinning.
Toegegeven, veel is het nog niet, en het is nog heel vaag, maar als je er goed naar kijkt en je fantasie en levenservaring er een beetje op loslaat (wanneer ben je zelf zo gek van verliefdheid geweest dat je rare dingen ging doen?), kom je al tot iets. Misschien zelfs tot iets als Dood in Venetië.
Wallace Cook, die volgens eigen zeggen veertig jaar aan Plotto heeft gewerkt, maakte zelf alleen maar gebruik van zijn eigen masterplot, wat voor hem heel goed werkte. Maar schrijvers die het ook wilden proberen vonden het toch wat te karig en wilden het graag iets concreter. Dat leidde tot een lange lijst van maar liefst 1462 onderling gerelateerde verhaalsuggesties met allerlei ingewikkeld uitziende getallen en codes zoals:
26a
(169 tr A en A-2) (6a, b; p B tot B-3)
A en B hebben elkaar nog nooit gezien, maar ze corresponderen en dat leidt tot een verloving. (117 B wordt BX) (118)
A staat voor protagonist, B voor vrouwelijke protagonist, B3 staat voor rivale van B, en BX voor een mysterieus vrouwelijk personage. Dat wat tussen haakjes staat verwijst door naar andere verhaalsuggesties, die eraan vooraf kunnen gaan of die daarna kunnen gebeuren, of die de oorspronkelijke suggestie aanvullen en verdiepen.
Als ik bijvoorbeeld doorklik naar 117 lees ik:
A, een losbol, krijgt een fortuin van zijn vader (AV) op voorwaarde dat hij BX zal vinden en met haar trouwen.
Een losbol wil niet trouwen met een door de vader aangewezen vrouw, die hij nooit heeft gezien maar wel met zijn correspondentievriendin, die hij ook heel lang niet heeft gezien, maar die toevallig wel dezelfde blijkt te zijn! We zien hier de contouren van wellicht een komedie, misschien een kiem van een film als You’ve got mail. Kun je dit verhaal in onze tijd plaatsen? Met Tinder? Wat te doen in een tijd waarin verloving en huwelijk iets anders betekenen dan in 1928? En dat dat ouderwetse vaderlijke gezag? En kan de protagonist geen vrouw zijn?
“Het plot”, zegt Wallace Cook, “is de enige logische manier om van alle verhaalelementen en motieven een geheel te maken”. Het is niets anders dan een machine. Die mag volgens hem geen moment haperen. Het talent van de schrijver is het hanteren van de oliespuit en het bijstellen van de knoppen. Dat zorgt ervoor dat het kale verhaal als waar aanvoelt. Dat vergt heel wat van de auteur. “Genialiteit is de oneindige capaciteit moeite te doen.”
Laat ik de proef op de som nemen en vanuit het masterplot een verhaal in elkaar schroeven. Ik kies uit de A-sectie, vooruit, nummer 7. Het gaat hier over een idealist (a person of ideals). Om de een of andere reden blijf ik daar een beetje hangen… Ik ben vaak jaloers op idealisten maar vind ook vaak dat ze over de schreef gaan. Ik vraag me af hoe het zou zijn als ik me in juist zo iemand verplaats. Het wordt dus
7 – Een idealist
Dan ga ik door naar sectie B, waarin staat wat mijn idealist zoal kan overkomen. Ik laat 36 liggen – maakt iets mee, waardoor zijn standpunt verandert, en ook 33 – weigert een aantrekkelijk maar immoreel aanbod’ en 34 – organiseert een opstand. Ik kies
31 – Lijdt een eenzaam leven en zoekt gezelschap.
Een eenzame idealist. Mooi contrast. Welke eenzame idealisten ken ik? Ik denk aan de vroegere Russische partijleider Michail Gorbatsjov, die na zijn val geheel ontdaan van zijn franje op een klein flatje in Moskou woont, vernederd maar niet gebroken. En aan mijn moeder. Toen ze op latere leeftijd moest werken voor de kost, aardappels sorteren op een boerderij, was ze meteen bezig de arbeidsomstandigheden van de andere dames te verbeteren. Dat werd haar niet in dank afgenomen, eerst niet door de bazen, daarna uiteindelijk ook niet door de eieren voor hun geld kiezende dames.
Eenmaal de eenzame idealist gekozen, vind je vanuit 31 een doorverwijzing naar een item verder in het boek. De grootste afdeling: de verhaalsuggesties. Ik vind onder andere: 910 – Houdt zielsveel van kind, dat er echter totaal andere opvattingen op nahoudt. 912b – Krijgt te maken met een vijand, die echter heel hulpvaardig is. 915 – Is om politieke redenen gevlucht en krijgt heimwee 916 – Stort zich door eenzaamheid in risicovolle situaties.
Allemaal heel goed en misschien kom ik er later op terug, maar ik kies
912a – A heeft een alles verterend verlangen naar vriendschap met iemand waarbij hij zich aan kan sluiten, maar hij is oud en lelijk en niemand schenkt het enige aandacht.
Oud en lelijk? Het zou ook een asielzoeker kunnen zijn, denk ik. De paria’s in onze welvarende maatschappij. Een hoogopgeleide asielzoeker die zich uit eenzaamheid aansluit bij het bestuur van een voedselbank, waarvan de leden, hoe idealistisch ook, vooral worden geleid door eigen-volk-eerst-gedachten. Maar u zal waarschijnlijk weer heel andere concrete situaties voor u zien.
Nu rest ons de vraag: wat gebeurt er daarna, of wat is eraan voorafgegaan? Valt er over deze situatie nog meer te zeggen? Kan het misschien complexer? Ik kijk wat de doorverwijzingen te bieden hebben.
Ik vind onder meer deze: 735 wordt bedreigd door een hardnekkige achtervolger; 43 vermoordt zijn achtervolger; 762 probeert tevergeefs vriendschap te sluiten; 705 ziet geen andere uitweg dan zelfmoord; 762 De anderen zien te laat in hoe onbaatzuchtig die vriendschap is geweest; 695 De buren van A blijven hem ervan verdenken dat hij een misdadiger is waarvoor hij al is veroordeeld en vrijgesproken.
Dat is wel genoeg, lijkt me. De suggesties zien er nog steeds heel weerbarstig uit. Nu gaan we met de oliespuit aan de gang. Het kale staketsel omkleden met werkelijkheid en verbeelding. We kijken als het ware door onze oogharen naar de Plotto-regels, proberen te zien wat er onder zit en boven. We veranderen hier en daar het geslacht van het personage, vatten ‘buren’ en ‘gevangenisstraf’ wat ruimer op, zoeken uit waar ons hart sneller van gaat slaan, houden eventueel rekening met de eisen van de opdrachtgever en na enige tijd heb je iets dat op een synopsis begint te lijken.
Een jonge, intelligente, idealistische vrouw is gevlucht naar Nederland omdat ze in haar eigen land gevangenisstraf riskeert doordat ze heeft meegewerkt aan een opstand tegen een dictatoriaal regime. Hier, in het op dat punt verdeelde Nederland, wordt ze niet met open armen ontvangen Ze loopt de kans teruggestuurd te worden en wacht in een AZC haar lot af. In een schaars toegestane bezigheidstherapie werkt ze mee aan het organiseren van een voedselbank. De andere leden van het bestuur gedogen haar, maar naarmate ze haar organisatorische talenten in het voordeel van de voedselbank weet te benutten, hoe meer ze gewantrouwd wordt door de goedbedoelende andere leden. Ondanks het feit dat ze wordt verscheurd door heimwee en het verlangen naar haar kind dat in het thuisland is achtergebleven weet ze wat respect te winnen, tot een voormalige vijand ten tonele verschijnt die alles op alles zet om haar in diskrediet te brengen.
Er staat iets. Er moeten nog gigantisch veel vragen worden beantwoord, maar er staat iets. William Wallace Cook was er heilig van overtuigd dat zijn story engine werkte. “Plotto is de beste hulp bij plotten ooit. De bekendste schrijvers hebben van Plotto gebruikgemaakt, al zullen ze dat nooit toegeven. Natuurlijk wordt het door bekende schrijvers en uitgevers openlijk veroordeeld, maar thuis gebruiken ze het desondanks.”
Ik moet het wel vergevingsgezind gaan lezen, want ergens ergert me het een dat er steeds onderscheid wordt gemaakt tussen mannelijke en vrouwelijke protagonisten, alsof vrouwen en mannen in wezen niet hetzelfde kunnen overkomen. Bovendien komen een groot aantal verhaalideeën gedateerd en soms bevooroordeeld over. (“van inferieure afkomst”).
Wallace Cook kon er in ieder geval een veelschrijver mee worden. Hij nam extra lessen in typen en steno om het schrijfproces te versnellen, wat als gevolg had dat hij soms in één week een roman kon produceren.
Plotto zal inderdaad veel gebruikt zijn, omdat het heel praktisch is als je er mee om kunt gaan, Het is puur een gereedschap en geen vage theorie over ‘De reis van de held’ of een voor schrijvers onbruikbare academische literatuurtheorie. Het heeft navolging gekregen in het boek Plots Unlimited (1994) van Sawyer en Weingarten. Dat is nagenoeg een kopie van het werk van Wallace Cook, alleen zijn de codes voor de personages A en B enz vervangen door namen als Jack en Carol. Er wordt met geen woord gerefereerd aan Plotto, op een mager zinnetje bij het colofon na.
O ja, hoe eindigt mijn verhaal? Wat is de conclusie? Ik ga terug naar het masterplot, en zoek bij sectie C, de conclusies. Ik kies
6 – Offert het meest kostbare om een doel te bereiken.
Misschien dat onze heldin alles op alles zet om de voedselbank met deze mensen te behouden, wat ten koste kan gaan van een positieve uitslag bij haar asielzoekersprocedure. Terwijl ze met een succesvolle smeekbede de wethouder te woord staat, mist ze een essentieel toelatingsgesprek en ze keert terug naar het gevaarlijke land en haar kind – en we zullen niets meer van haar vernemen. Of iets anders. We zullen zien.
Als je het eens wil proberen hoef je het boek niet aan te schaffen, er is een uitstekende gehyperlinkte versie.