Het uitdijende series-universum van Harlan Coben

Het was groot nieuws toen Netflix in 2018 aankondigde maar liefst veertien boeken van de gerenommeerde Amerikaanse thrillerschrijver Harlan Coben te gaan verfilmen. Inmiddels staat de teller op zes. De meest recente serie, Stay close, is sinds begin dit jaar te zien.

Toegankelijkheid en herkenbaarheid staan bij de uit New Jersey afkomstige Coben (1962) hoog in het vaandel. Hij schrijft over mensen met een druk maar comfortabel bestaan, die ooit een verkeerde afslag namen en de gebaande wegen van het leven in een nauwelijks te navigeren doolhof zien veranderen. Zelf zegt hij: “Het is de bedoeling dat de kijker de serie er in twee dagen doorheen jast. Als iemand er een week over doet, ben ik teleurgesteld.”  

Verstoorde dromen

Coben schreef meer dan dertig boeken, die zich grofweg in twee categorieën laten verdelen: thrillers die samen een serie vormen en thrillers die op zichzelf staan. Over die eerste categorie later meer, het zijn de boeken die op zichzelf staan die door Netflix worden verfilmd.

Wat daarbij onmiddellijk opvalt is dat de boeken zich steevast in Amerika afspelen, maar bij de verfilmingen voor andere locaties is gekozen. Naast de in Engeland spelende series Safe (2018), The Stranger (2020) en Stay close (2021) zijn er ook series die zich in Spanje (The Innocent), Frankrijk (Gone for Good) en Polen (The Woods) afspelen. Het toont aan dat Coben universele thema’s aansnijdt. Hij schrijft over gewone mensen met alledaagse dromen: een gezin, een huis met een tuin, en geborgenheid.

Maar altijd is er iets dat die dromen verstoort en de personages op Hitchcock-achtige wijze in ongewone situaties plaatst. Geesten uit het verleden steken de kop op, mensen blijken anders in elkaar te zitten dan je aanvankelijk denkt of zelfs een compleet andere identiteit te hebben aangenomen en voor je het weet loopt de boel gierend uit de hand, want Coben is een meester in het creëren van wendingen, net als bijvoorbeeld zijn oude studievriend Dan Brown. 

Of het altijd even geloofwaardig is wat er gebeurt is een tweede, maar de verhalen worden met zoveel vaart verteld dat je weinig kans krijgt om daarover na te denken. Bovendien zijn de personages zo aansprekend en is de op het oog zo comfortabele middenklassewereld die hij beschrijft zo herkenbaar dat het moeilijk is om met kijken te stoppen voor de series zijn afgelopen.
Volgens Coben zelf is die herkenbaarheid een van de voornaamste redenen van zijn succes. Hij heeft als schrijver een hekel aan onkwetsbare superhelden en geheim agenten met een ‘license to kill’ (hoewel hij een James Bond op zijn tijd als kijker nog kan waarderen), maar ook aan de zwijgzame hard boiled-detectives uit het verleden. Mensen, en zeker de moderne mensen waar Coben over schrijft, hebben gevoelens en uiten die ook. Ook houdt hij niet van de mysteries van Agatha Christie, waarin het slachtoffer een graaf met een groot kasteel is, alle personages tot op het laatste moment verdacht blijven en alleen een briljante superspeurder als Hercule Poirot slim genoeg is om met de oplossing op de proppen te komen.

Ook een slechterik is bij mij vaak iemand die het beste voor zijn of haar gezin probeert te doen. Alleen slaat die daar nogal in door

Coben schrijft liever over mensen die dichter bij onze alledaagse realiteit staan. Daarnaast is Coben vooral geïnteresseerd in de beweegredenen van zijn personages: niet wat ze doen maar waarom ze het doen is voor hem de essentie. “Ik woon zelf in een heel leuke buitenwijk in New Jersey, maar als ik naar de huizen van de andere bewoners kijk dan spelen zich achter al die verschillende voordeuren levens af waar ik niks vanaf weet. De meeste mensen zijn goed, maar ook een slechterik is bij mij vaak iemand die het beste voor zijn of haar gezin probeert te doen. Alleen slaat die daar nogal in door.”

In het recent op Netflix verschenen Stay close draait het om Megan Pierce (de geweldige Cush Jumbo), die op het punt staat om eindelijk in het huwelijksbootje te stappen met de vader van haar drie kinderen. De tweede grote verhaallijn draait om brigadier Mike Broome (oudgediende James Nesbitt), die op zoek is naar een zekere Carlton Flynn, wiens recente vermissing verbonden lijkt met de verdwijning van een andere man, Stewart Green, op de dag af precies 17 jaar eerder. En laat die Stewart Green nou net een oude bekende van Megan Pierce zijn…

Waarom die man een obsessie voor zowel Broome als Megan was, wordt in de loop van het verhaal duidelijk. Het intrigerende uitgangspunt is het begin van een lange reeks verwikkelingen, waarin naast genoemde hoofdpersonen ook nog een flinke reeks kleurrijke bijrollen voorkomen.

Meest opvallend zijn twee zingende en dansende huurmoordenaars, die zo uit een Coen Brothers-film lijken weggelopen. Het is een beetje een stijlbreuk met de gewone mensen waar Coben normaal gesproken een voorkeur voor heeft, maar een beetje buitenissigheid kan op zijn tijd geen kwaad.
Minpunten zijn er ook: de lichtvoetigheid heeft als nadeel dat oppervlakkigheid en gebrek aan diepgang op de loer liggen. Personages mogen soms domme dingen doen, dat doen mensen nu eenmaal, maar dat (minor spoiler) de politie in Stay close niet doorheeft dat er jaar na jaar rond hetzelfde evenement iets opvallends gebeurt, is een beetje gek. Als brigadier Broome wanhopig uitroept: “Hoe is het mogelijk dat we dat al die jaren gemist hebben?”, moet je als kijker concluderen dat als de politie zijn werk naar behoren had gedaan er geen verhaal te vertellen was geweest. En als de serie in de laatste afleveringen vol op de emotie inzet, dreigt het geheel toch wat topzwaar te worden.

Oriol Paulo

Stay close is daarmee een hele redelijke Coben-verfilming, maar haalt het niet bij de vorig jaar verschenen Spaanse serie die werd gemaakt van het boek The Innocent, dat met al zijn twists and turns echt nagelbijtend spannend was. The Innocent werd bewerkt en geregisseerd door de Spaanse filmmaker Oriol Paulo, die internationaal naam maakte met de ijzersterke thrillers The invisible Guest and Contratiempo (beide ook te vinden op Netflix).

De serie begint met een scène buiten een nachtclub, waarbij hoofdpersoon Mateo (de Spaanse superster Mario Casas) tussenbeide probeert te komen bij een gevecht, maar per ongeluk zelf iemand doodslaat. Na vijf jaar in de gevangenis bouwt hij zijn leven van de grond af weer op, maar net als hij het advocatenkantoor van zijn pas gestorven broer overneemt, komt het verleden om de hoek kijken en blijkt zijn echtgenote na een mysterieus telefoongesprek spoorloos verdwenen.

Het interessante aan The Innocent is dat iedere aflevering vanuit het perspectief van een ander personage wordt verteld. “Het idee is dat niemand kan ontsnappen aan wat er in het verleden is gebeurd. Mateo niet. Maar ook de ouders van het slachtoffer niet. Toen ik nog op school zat raakte ik in een vergelijkbaar gevecht verwikkeld als Mateo. Gelukkig liep het goed af, maar terwijl de knokpartij gaande was, vroeg ik me wel af wat er zou gebeuren als ik iemand een duw gaf en die verkeerd zou terechtkomen. Wat voor invloed zou dat niet alleen op mijn leven hebben maar ook op dat van de mensen om mij heen?”

In Oriol Paulo vond Coben een bondgenoot als het gaat om het bedenken van onverwachte wendingen. “We hebben allebei nog nooit een onverwachte wending ontmoet die ons niet beviel.” In de acht afleveringen van The Innocent wordt de spanning vakkundig naar een kookpunt gevoerd tot je aan het einde heerlijk dolgedraaid achterblijft.

Vier Césars

Dat het momenteel Coben-verfilmingen regent is iets wat de schrijver zelf lange tijd voor onmogelijk hield. Zo maakte hij ooit in interviews de grap dat op al zijn boeken een optie rustte, maar dat het maar niet wilde lukken om die films ook gefinancierd te krijgen.  
Hoewel Hollywood niet thuis gaf, werd uiteindelijk in Frankrijk zijn boek Tell no One (2006) verfilmd, over een dokter die wordt verdacht van moord op zijn vrouw. Het bleek een gouden zet, want de film kreeg schitterende recensies en won maar liefst vier Césars.

Haast nog belangrijker was dat de makers de schrijver nadrukkelijk bij de productie hadden betrokken en hem bovendien met veel respect behandelden, wat het voor Coben op zijn beurt juist makkelijker maakte om te zeggen: doe wat je wilt, een film is iets anders dan een boek, dus maak de film alsjeblieft zoals je die zelf voor ogen hebt.

Het eindresultaat is eigenlijk een optelsom van mijn Amerikaanse smaak en die van het land en cultuur waar de serie zich afspeelt

Het is een handelswijze die hij ook hanteert bij de huidige reeks Netflix-series: het boek is de basis, maar verder is alles toegestaan: plotlijnen en personages toevoegen of juist weghalen, elementen aanpassen aan het land of de cultuur waarin de serie zich afspeelt. Coben: “Ik heb van een heel goede uitgever geleerd dat Hollywood grote schrijvers als Raymond Chandler, F. Scott Fitzgerald en Faulkner heeft klein gekregen. Als je niet oppast, vertrappen ze je als een insect. Maar ik heb het gevoel dat Netflix en streaming bij mijn verhalen passen. Ik kan ze uitbreiden en zo lang maken als nodig is. Wat in mijn voordeel werkt, is dat ik geen slaaf ben van mijn eigen werk. Het is niet de Bijbel voor me. Ik ben altijd bereid om dingen te veranderen. Het eindresultaat is eigenlijk een optelsom van mijn Amerikaanse smaak en die van het land en de cultuur waar de serie zich afspeelt.”

Harlan vormt een creatief team met o.a. vaste schrijver Danny Brocklehurst en tegenwoordig ook met zijn dochter Charlotte Coben, die twee afleveringen schreef van Stay close. Cobens plezier om met anderen samen te werken is makkelijk te verklaren. “Als ik met een nieuw boek bezig ben, zit ik van acht tot zes achter mijn bureau. Series maken geeft me de kans om uit die werkkamer te komen en andere mensen te ontmoeten.”

The Five

De vaste relatie tussen Coben en Netflix begon met een scharrel in de vorm van de tiendelige serie The Five (2016), niet gebaseerd op een boek maar op een origineel idee van Coben, over een vijfjarige jongetje dat tijdens een wandeling vermist raakt, maar wiens dna 25 jaar later opduikt op de plek waar een misdaad is gepleegd.

De serie viel zo in de smaak dat al snel plannen werden gemaakt voor meer series. Ook Safe (2018) werd door Coben speciaal voor de streamer bedacht, pas daarna kwamen de boekverfilmingen aan bod en werd het nodig om de series aan te passen aan de omgeving waarin ze zich afspeelden. Het boek The Stranger speelt zich bijvoorbeeld af op diverse plaatsen in de Verenigde Staten. Voor de serie werd dat veranderd in diverse plekken in een fictieve omgeving die nogal op Manchester lijkt. Ook veranderde het titelpersonage van een man in een vrouw. Coben: “We hebben veel mannen auditie laten doen voor de rol. Maar het lukte niet om de juiste acteur te vinden. Toen kwam Hannah John-Kamen langs en meteen bij de eerste leesronde was duidelijk dat zij het moest worden. Achteraf snap ik niet waarom ik het personage niet meteen als vrouw heb geschreven. In de serie spreekt het personage veel meer tot de verbeelding dan in het boek.”

Andere veranderingen zijn meer cultureel bepaald. Co-auteur Danny Brocklehurst: “In Amerika is het algemeen geaccepteerd dat mensen schietwapens bij zich kunnen dragen. In Engeland absoluut niet. In een aantal gevallen zijn de wapens uit het scripts verwijderd. In andere gevallen moesten we iets creatiefs verzinnen om iemand toch een wapen te geven, dan maakten we van een personage bijvoorbeeld een politieman. Dan kon het wel.”

Weer een ander voorbeeld is sport. In het boek spelen de personages lacrosse, maar in de serie werd dat anders. Coben: “In het Verenigd Koninkrijk wordt niet zoveel lacrosse gespeeld, dus maakten we er voetbal van, omdat het visueel interessanter is.”
Ook de wedstrijd zelf kreeg een andere naam. “In het boek is het gewoon de vaders-tegen-zonenwedstrijd, maar mijn Britse schrijvers stonden erop dat het ‘lads vs dads’ werd. Ik vond dat niet universeel genoeg, maar ik heb me laten overtuigen. Zo gaat dat meestal: we praten erover. Soms zeg ik: dat vind ik wat al te Engels. En soms zeggen zij: volgens ons is dat iets te Amerikaans. Op die manier komen we er wel uit.”

Soms gaan de aanpassingen nog verder. In de Poolse verfilming van The Woods, dat zich deels in 1994 afspeelt, werden expliciete verwijzingen naar het Poolse antisemitisme uit die tijd verwerkt. Ook zijn Poolse pop en punkliedjes uit de jaren negentig op de soundtrack te horen. Wat de authenticiteit nog vergroot.

In tegenstelling tot de Engelstalige series is Coben niet actief betrokken bij het schrijven van de series die zich op het Europese vasteland afspelen. Maar hij houdt als executive producer wel de vinger aan de pols. Hij is ook degene die schrijvers en regisseurs het vertrouwen geeft dat zij de juiste personen zijn voor de job. Niet alleen bekijkt hij alle casting tapes voor de hoofdrollen, ook stuurde hij bijvoorbeeld comédienne Jennifer Saunders (Absolutely Fabulous) een persoonlijke brief om haar ervan te overtuigen in The Stranger een dramatische rol te spelen die misschien niet direct voor de hand lag. “Een agent zegt in zo’n geval misschien: het is geen comedy, dus dit hoef ik haar niet voor te leggen. Terwijl ik wist dat ze er geknipt voor was.”

Wat verder opvalt aan de Coben-series: in de tijd dat het internet groot werd en moderne technologische snufjes hun intrede deden in het dagelijks leven, dachten sommige thrillerschrijvers dat het onmogelijk zou worden om mensen onopgemerkt stiekeme dingen te laten doen.  

Coben laat zien dat dit wel meevalt. “Het internet maakt het juist makkelijker om stoute dingen te doen. In The Stranger zit bijvoorbeeld een persoon die een zwangerschap heeft gefingeerd. Vroeger zou je je hebben afgevraagd: hoe doe je dat? Hoe fake je in hemelsnaam op geloofwaardige wijze een zwangerschap? Tegenwoordig vind je het antwoord op dat soort vragen online. Ik vind het leuk om dat soort elementen in mijn verhalen te verwerken. En bovendien: het internet maakt het niet alleen makkelijker om geheimen te creëren maar ook om ze weer op te lossen. Zo snijdt het mes aan twee kanten.”

Amazon

De veertien boeken in de Netflix-deal zijn op zichzelf staande verhalen. Coben brak echter door met een in 1995 begonnen boekenreeks waarin het personage van sportagent Myron Bolitar centraal staat. Die kreeg een spin-off serie over Myrons zoon Mickey Bolitar. Voor deze Young Adult-serie sloot Coben onlangs een aparte deal met Amazon en de eerste verfilming, van het boek Shelter, is inmiddels onderweg. Toch zorgde deze nieuwe deal volgens Coben allerminst voor scheve gezichten bij Netflix: “In dat opzicht verschillen de streamers toch wel van het oude Hollywood, waar zoiets absoluut tot haat en nijd had geleid.”

Bronnen: New York Times, Variety, GQ Magazine, Forbes, BT Magazine

Wat zoek je?