Het belang van credits

Bij Netflix kun je de credits overslaan, op tv schieten ze vaak onleesbaar snel langs en ook in de bioscoop heeft het publiek er weinig geduld voor. Toch is een naam op de titelrol niet alleen leuk voor je familie, het is een recht. Desondanks lukt het lang niet iedere schrijver om vermeld te worden. Credits, wat heb je eraan?

Zonder dat iemand er erg in had schreef de BBC op 13 mei 2002 een klein beetje televisiegeschiedenis. Op die dag verscheen de eerste aflevering van de spionagereeks Spooks, een populaire serie zónder productiecredits. In de leader flitste nauwelijks meer dan de titel voorbij, de aftiteling ontbrak volledig.
 
De producenten benadrukten destijds dat het ging om een inhoudelijke afweging. Spooks was gesitueerd in de zeer geheime hightech-wereld van een antiterrorismedienst en “we spelen met ideeën over identiteit en anonimiteit”. Scenarioschrijver Mike Bullen (Cold Feet) voelde nattigheid. “Kan het zijn dat de BBC zo bang is om tussen twee programma’s door kijkers te verliezen dat ze nu maar experimenten met het weglaten van de aftiteling?”, verzuchtte hij sceptisch in The Guardian. Volgens Bullen begaf de omroep zich op een hellend vlak. Concurrent ITV keek vast met belangstelling mee? “Ik durf te wedden dat ze er het liefst helemaal mee willen stoppen.”

Bullen had een vooruitziende blik. In de strijd tegen de zapvinger werden aftitelingen overal kleiner, korter en vooral sneller. Wie een film of serie wil bekijken op Netflix ziet bij aanvang zelfs de woorden SKIP INTRO. Met één druk op de knop kun je de openingscredits overslaan. De aftiteling wordt automatisch afgebroken: voor de kijker met zijn ogen kan knipperen is er alweer iets nieuws gestart. Zorgelijk?
 

Schrijvers zijn geneigd om meteen “ja” te roepen, maar wie zit er eigenlijk te wachten op schrijfcredits? Zelfs bij series van internationaal geprezen showrunners drukt de consument zonder scrupules op SKIP INTRO. En iedereen die weleens de bioscoop bezoekt weet dat het geroezemoes pas echt verstomt als de begintitels zijn afgelopen. Het gaat bij credits niet alleen om informatie, maar ook om een stukje showmanship. Een titelsequentie warmt de kijker op en tijdens de aftiteling keert de toeschouwer weer terug naar het dagelijks leven.
 
Natuurlijk zijn er filmliefhebbers (en familieleden) die de credits ook echt lezen, maar over het algemeen zijn ze vooral functioneel voor makers zelf. “Het is een investering in je naam”, legt juriste Ageeth van den Broek van Stichting Contractenbureau uit.  Samen met collega Claudia Beishuizen behartigt zij de zakelijke belangen van een groot aantal scenario- en toneelschrijvers. Als zij onderhandelen over een nieuw contract, letten ze niet alleen op het honorarium, auteursrechten en andere rechten en verplichtingen, rechten maar ook op de naamsvermelding. Die zijn er immers niet alleen voor het ego. “Met credits bouw je naamsbekendheid op. Er wordt naar gekeken, ook internationaal.”
 
Producenten, regisseurs, programmeurs, journalisten, hoofden drama, consulenten en ook collega-schrijvers zijn soms nieuwsgierig wie een bepaalde film of serie heeft geschreven. Mogelijk is de scenarist iemand om te volgen of om mee samen te werken. Naast een visitekaartje is een credit ook een vorm van erkenning. En niet onbelangrijk: het is een bewijs van je betrokkenheid bij een productie. Een veel geraadpleegde digitale bron als IMDB streeft er bijvoorbeeld naar om alleen namen te laten zien van filmprofessionals die ook daadwerkelijk op de titelrol staan. Er wordt weleens gedacht dat een credit ook geld vertegenwoordigt. Dat is in Nederland niet zo, in ieder geval niet in directe zin. Wie geen credit heeft, kan toch auteursrechten ontvangen. Auteursrechtenorganisatie LIRA keert overwegend geld uit op basis van claims die makers aanleveren, verklaren ze bij navraag. Wel kan het voorkomen dat er sprake is van onduidelijkheden of tegenstrijdigheden. Héél soms wordt dan een naam gecheckt aan de hand van titelrollen, bijvoorbeeld aan de hand van uitzending gemist. 
 
Artikel 25

Dat Netflix SKIP INTRO aanbiedt als optie, vindt Ageeth van den Broek vanuit de optiek van het bedrijf “heel slim”. “In principe zijn er credits, maar de kijker mag zelf kiezen of ze die ook willen zien. Op die manier voldoen ze toch aan hun verplichtingen naar de makers toe.”
 
Want naamsvermelding is een recht, benadrukt ze. Voor haar op tafel liggen enkele vuistdikke wetboeken. “Op grond van de Auteurswet heb je als schrijver persoonlijkheidsrechten. Deze staan geformuleerd in artikel 25.” Daarin kun je bijvoorbeeld lezen dat de maker van een werk, zelfs nadat die het auteursrecht heeft overgedragen, “het recht [heeft, mv] zich te verzetten tegen openbaarmaking van het werk zonder vermelding van zijn naam of andere aanduiding als maker, tenzij het verzet zou zijn in strijd met de redelijkheid”.

In artikel 45e wordt dit recht nader uitgewerkt met oog op de filmsector. Hierin staat onder andere dat je kunt eisen dat de naamsvermelding bij vertoning van het werk ook daadwerkelijk te zien is. “Je kunt dit recht niet alleen inroepen tegen degene met wie je een contract hebt gesloten, maar ook tegen de partijen die je werk vertonen, zoals bioscoopexploitanten of omroepen. Daarom zie je dat producenten vaak vragen om contractueel afstand te nemen van je persoonlijkheidsrechten. Zij willen niet geconfronteerd worden met een maker die bijvoorbeeld een uitzending verbiedt, wat ook wel begrijpelijk is. In plaats daarvan komt er meestal een contractuele afspraak. De producent zorgt er dan voor dat je naam wordt vermeld.”
 
Bij de meeste Nederlandse films of high-end dramaseries worden de schrijvers dan ook duidelijk genoemd in de begintitels én op de aftiteling, al zijn er uitzonderingen. Bij dagelijkse kinderprogramma’s zoals Sesamstraat of Klokhuis, of bij sommige soaps rolt er hooguit een logo door het beeld. Toch maken weinig schrijvers hier bezwaar tegen. Niemand krijgt een vermelding en in het land der anonimiteit is iedereen gelijk. Wie wel een vermelding krijgt, moet geluk hebben dat de titels lang genoeg blijven staan of dat je op een vindbare plek staat. Daarnaast hebben zelfs schrijvers die hun persoonlijkheidsrechten behouden lang niet altijd een ideale positie. Soms staan er verderop in een contract bepalingen die het je bijvoorbeeld lastig maken om bezwaar te maken tegen het weglaten van je naam. Het scherpe oog van een agent of jurist biedt dan uitkomst.
 
Onlosmakelijk verbonden
 
Hoe belangrijk credits echt zijn ervaren veel schrijvers pas als ze niet genoemd worden. Zo nu en dan komt het voor dat een scenarist door omstandigheden het werk nog voor voltooiing moet overdragen aan een collega. Die bouwt soms door op het materiaal dat er al ligt. Dan is het mogelijk dat het eindresultaat nog veel materiaal bevat dat afkomstig is van de oorspronkelijke scenarist, zonder dat diens naam duidelijk wordt vermeld. Zuur, want het scenario wordt niet meer met deze schrijver geassocieerd. Hoe kun je deze situatie voorkomen?
 
“Het ligt eraan wat je in je contract hebt afgesproken”, legt Ageeth van den Broek uit. “Als je géén afstand gedaan hebt van je persoonlijkheidsrechten moet je als maker gewoon vermeld worden. Dat is je wettelijk recht. Door te schrijven creëer je een werk waar je onlosmakelijk mee bent verbonden, of je het project nu afmaakt of niet. Als je niet wordt vermeld kun je bijvoorbeeld nog een schadevergoeding eisen of in het uiterste geval zelfs vertoning verbieden, al wordt er dan wel gekeken naar de redelijkheid van je eisen. Daar heb je sowieso een advocaat voor nodig. Je hebt in principe dus gewoon recht op een co-credit, tenzij je contractueel afstand van je persoonlijkheidsrechten hebt gedaan. Als je stopt met een project moet je altijd afspraken maken over je vermelding. Vaak staat er ook al iets over in je contract. Voorkomen is altijd beter dan genezen.”
 
Nog een situatie die af en toe voorkomt in de praktijk: de regisseur eist tijdens het proces een schrijfcredit op, terwijl het scenario vrijwel geheel uit de pen van de schrijver komt. Dezelfde situatie komt ook wel eens voor met producenten. Een klassieke schrijversfrustratie: “De naam van de regisseur staat toch ook niet vermeld bij camera, montage of make-up, waarom dan wel bij het script?” Natuurlijk, op vrijwel ieder scenario staan talloze vingerafdrukken, maar wanneer verdient iemand nu echt een credit?
 
“Als de regisseur daadwerkelijk meeschrijft is een co-credit terecht”, vindt Van den Broek. “Maar van meedenken of brainstormen word je geen co-auteur, dat hoort er gewoon bij. Op feedback zit geen auteursrecht, dus is er ook geen sprake van persoonlijkheidsrecht.” Als iemand twee zinnen bijdraagt of een blauwtje schrijft op basis van elementen die al in het script stonden, heeft de regisseur geen recht op een schrijfcredit. “Het hangt van de inhoud af”, stelt Van den Broek. “Als een regisseur een scène van vijf minuten schrijft, of zelfs van één minuut, en er zitten nieuwe elementen in, dan kun je bijvoorbeeld denken aan een credit als ‘met scenariobijdrage van’.”
 
Incidenteel kiezen schrijvers ervoor om niet onder hun eigen naam te worden vermeld. Een klein aantal Nederlandse scenaristen hanteert een pseudoniem. Zo heet Tomas Ross in z’n paspoort Willem Pieter Hogendoorn. Haye van der Heijden schrijft regelmatig onder z’n eigen naam, maar hanteerde voor zijn werk aan bijvoorbeeld Baantjes het alias Pieke Daalder. Over deze pseudoniemen wordt verder niet geheimzinnig gedaan, het wordt soms gewoon gemeld in de pers. Maar wie is bijvoorbeeld Robert van den Berg? Hij (of zij?) is de scenarist van de notoire filmflop Het woeden der gehele wereld. Volgens producent Rob Houwer was het een ‘nom de plume’ van een nog onervaren scenarist. IMDB noemt hemzelf als schrijver, maar dat heeft hij zelf altijd stellig ontkend.
 
Het kan zijn dat een schrijver zeer ontevreden is over het eindresultaat en daarom kiest voor een pseudoniem. Dat komt volgens Van den Broek niet zo heel vaak voor, maar je hebt het recht om niet vermeld te worden. Ook dit staat meestal in het contract. “Het is in ieder geval raadzaam om dit tijdig te regelen, want er zit wel een bepaalde termijn aan. Als het beeld al op slot zit, is het echt te laat.”
 
Er zijn meer aandachtspunten, bijvoorbeeld dat je vermeld wilt worden op de openingstitels én op de aftiteling. Of hoe groot je je naam terug wilt zien. En op welke plek. Verschijnt de film op tv,  VOD of op DVD, ook dan heb je recht op een credit. En stel dat er een boek verschijnt dat gebaseerd is op je scenario… Conclusie: een naam bestaat meestal slechts uit twee of drie woorden, maar om die netjes op het scherm te krijgen heb je soms baat bij een flinke paragraaf in je contract.

Wat zoek je?