Het actuele drama van een uniek schrijverskoppel

Al ruim veertig jaar schrijven Alma Popeyus en Hein Schütz samen scenario’s. Wie nieuw werk van ze wil zien kan momenteel kiezen uit de Telefilm Gelukzoekers (terugkijken hier), die zich afspeelt in Gronings aardbevingsgebied, de RTL-serie Moordvrouw met Wendy van Dijk én de speelfilm Broeders, waarin Marokkaanse Nederlanders op zoek gaan naar hun broer die vecht in Syrië. Een portret.

Eigenlijk wilde Popeyus biologie gaan studeren, maar toen ze op de middelbare school verliefd werd op Schütz telde nog maar één ding: ze wilde zo snel mogelijk met hem samenwonen. Dus ging ze net als hij naar het RITCS, de filmacademie in Brussel. Dat was eind jaren zestig. “Ik hield van verhalen schrijven, ik had weleens een opstelwedstrijd gewonnen en ik fotografeerde graag. Ik vond het wel kloppen. Verder heb ik er niet over nagedacht. Het was de liefde.” Schütz: “Die heeft standgehouden door de professie heen.” De afspraak met het koppel is in een hotel in Hilversum, de ochtend na de feestelijke première van de Telefilms van 2018. Bij de balie neemt zoonlief afscheid.

“Aan de filmacademie deden we regie. Het was een heel brede opleiding, we hadden vijftig vakken op ons diploma staan, veel technische vakken. Maar schrijven was niet een aparte discipline”, vertelt Schütz. Popeyus: “Toen we waren afgestudeerd bleven we in België wonen. We pakten alles aan, setfotografie, een klein rolletje spelen en werken in de pillenfabriek via het uitzendbureau.”

Schütz: “Alma heeft heel veel regie-assistenties gedaan en documentaires gemaakt. Op een gegeven moment werden we uit ons huis in Antwerpen gezet. Min of meer door de financiën gedwongen zijn we in het noorden van Nederland gaan wonen. Dat beviel ons heel goed.”

Bunkerbouwers

Popeyus: “Met een eigen project zijn we naar de VPRO gestapt, waar Roelof Kiers de grote man was. Behoorlijk megalomaan was het. De bunkerbouwers, een enorme serie van drie keer anderhalf uur, over een familie van betonstorters. In deel één legden ze loopgraven aan voor beide kampen in de Eerste Wereldoorlog. Deel twee draaide rond architect Albert Speer van het naziregime en zijn in beton gegoten ontwerpen, en deel drie ging over de bouw van schuilkelders voor de Derde Wereldoorlog – heel typerend voor de jaren zeventig, daar waren mensen toen mee bezig.”

De serie kwam er niet, maar het contact was gelegd en het schrijverskoppel maakte voor de VPRO een reeks films over maatschappelijke kwesties. De Tong van de wet (1988), over een rechter die beschuldigd wordt van verkrachting van een meisje. Braindrain (1989), over een zwangerschap, bedoeld om het embryo te gebruiken als medicijn voor een Parkinson-patiënt. Authentieke zaken, die toen speelden. Een onrechtmatig bestaan (1989), over een kind dat zijn ouders aanklaagde omdat het zwaar gehandicapt geboren was en maar kort zou leven, iets wat zij van tevoren wisten. Popeyus: “Dat greep mij toen erg aan. Het waren altijd kwesties waarvan je denkt: tja, wat moet ik daarvan vinden? Dat is een goed startpunt om te schrijven. Als je al weet wat je vindt, wordt het snel een pamflet.”

Later werd ook de VARA een belangrijke opdrachtgever. Als er een wedstrijd voor zou bestaan, zouden Schütz en Popeyus zonder meer de hoofdprijs winnen voor het langstschrijvende en meest productieve scenaristenkoppel van Nederland. Wie tweede zou worden is een lastiger vraag, want ze zijn in feite volstrekt uniek.

Realistische verhalen over actuele kwesties vormen de rode draad in hun werk. De lijst omvat ook Deadline (2008), over een geheim Nederlands antiterreurteam, de politieke dramaseries De deal (2014), Offers (2009) en De affaire (2015); Eileen (2011), losjes gebaseerd op het verhaal van de Nederlandse FARC-strijdster Tanja Nijmeijer, De maatschap (2017), de serie over een Nederlandse advocatenfamilie, geïnspireerd door de familie Moszkowicz. En natuurlijk De enclave (2002), over de rol van Dutchbat bij de val van Srebrenica. Een hoogtepunt, de serie was bij de laatste vier producties die in de race waren voor een internationale Emmy Award en won ook de Lira Scenarioprijs.

Niet alles is realistisch werk. Gelukzoekers, dat zich afspeelt rond een asielzoekerscentrum, is absurd en komisch, iets wat ongemakkelijk botst met meer realistische scènes waarin mensen worden meegenomen en uitgezet. Popeyus en Schütz noemen ook het absurdistische Quidam Quidam, een achtdelige sciencefictionserie uit 1999. In de serie is het 2020 en is Nederland een volledig geprivatiseerde, gereguleerde en gecontroleerde verzorgingsstaat. Hoofdpersoon is de vijftienjarige Quidam, een ter dood veroordeelde jongen met verkeerde genen, die op de dag van zijn executie terugblikt op zijn leven.

Haydn

Momenteel werken Popeyus en Schütz met producent Topkapi aan de psychologische thriller Longstay. Ze zijn betrokken bij plannen voor een achtdelige serie over koningin Juliana. “Vanuit het feministische perspectief van het boek van Jolande Withuis, liefst met het budget van The Crown, maar dat zal wel niet lukken”, zegt Popeyus. Daarnaast zijn ze bezig met een project met BNNVARA én ze leggen de laatste hand aan de documentaire serie Attaca! of de stand van de stoelen over nieuwe wegen in de klassieke muziek. Schütz: “Die wordt uitgezonden op kunstkanaal Brava. We hebben eerder een dertiendelige reeks gemaakt over het Haydn Jeugd Strijkorkest, dat veel leden, onder wie een van onze dochters, een boost gaf voor een carrière in de muziek. We doen dan alles zelf, draaien, produceren, monteren. Het kost veel tijd en we verdienen er zo goed als niets mee, maar we vinden dat erg leuk om te doen. En het helpt bij het schrijven als je de praktijk van het filmen kent.”

Popeyus: “De kritiek op ons is weleens dat we te plot driven schrijven. Daar zijn we het helemaal niet mee eens. We kennen onze karakers heel goed. Maar we schrijven niet archetypsich, en merken dat er af en toe met onbegrip gereageerd wordt op nuancering die wij willen aanbrengen. Ergens voelt het als vercommercialisering, het moet kennelijk makkelijker behapbaar zijn.”

Schütz: “En de nadruk op de acteurs schiet volgens ons af en toe door. Als er iets gebeurt, wil ik zelf kunnen denken: wat erg voor hem of haar, in plaats van dat ik de emoties in my face krijg en ook nog eens toegelicht in de dialoog. ”

Popeyus: “We kijken ’s nachts vaak drama. De BBC, een politieserie, wat dan ook. Omdat het ons begon op te vallen, hebben we een tijdje geturfd en echt iedere dag, binnen tien minuten, begon er wel iemand te huilen.”

Schütz: “Je kunt het versoaping noemen. Je ziet het ook bij het gebruik van muziek. Films worden vaak dramatisch dichtgesmeerd. Wij zijn uit de vijftiger jaren. Die waren harder, niet zeuren. Dat zit waarschijnlijk in ons.”

Bij de vraag of ze thuis weleens met iets anders bezig zijn dan werk, moet het tweetal diep nadenken. Schütz: “Tja, we hebben het wel over de kinderen natuurlijk.” Popeyus: “Bedoel je in de tuin werken of zo? Dat zou goed zijn. Er moet best veel gebeuren.”

Van de kinderen blijken er twee regie te hebben gestudeerd aan Filmacademie St. Lukas in Brussel. De derde doet compositie als bijvak op het conservatorium om later wellicht ook filmmuziek te gaan componeren.

Schütz: “We hebben ze niet die richting in gedwongen hoor. Integendeel, ze kregen weleens geen zakgeld omdat het er niet meer af kon. Dus ze zijn gewaarschuwd.”

Werkwijze

Popeyus: “In de begintijd deden we ook dingen apart, maar we worden veel samen gevraagd. We hebben er vrij lang over gedaan om te ontdekken hoe we het beste konden samenwerken zonder elkaar af te branden.”

Schütz: “Het begint met een idee. We gaan aan tafel zitten en wat heen en weer praten welke kant we op willen. Dat levert een structuur op: kop, staart, ruwweg het verloop. Het zijn bijna altijd dingen waar we flink voor moeten researchen, dus daarna gaan we lezen.”

Popeyus: “We starten pas met schrijven als we een wereld hebben die helemaal gestoffeerd is, die veel groter is dan wat we willen vertellen.”

Schütz: “Ik schrijf meestal de eerste versie. Het hele ding. Als die klaar is, gaat hij naar Alma. Zij is veel analytischer.”

Popeyus: “Hein schrijft maar raak. Dat klinkt niet aardig, maar het heeft juist enorme voordelen omdat je je dan nergens aan stoort.”

Schütz: “Als het klaar is bemoeien we ons er niet meer mee. Wij schrijven graag in grote vrijheid en die laten we de regisseur ook.”

Popeyus: “Het is iedere keer heel spannend wat het wordt. Vaak zien we dat pas bij de première. We hebben altijd wel iets te klagen, maar de hamvraag is: klopt het van toon? Is het wat we wilden zeggen? Dat is bij Gelukzoekers het geval, met dank aan regisseur Hanro Smitsman. We zijn heel blij met de film. Hij denkt over veel dingen heel anders dan wij, maar in principe spoort het tussen ons.”

Via Hanro Smitsman kwamen ze ook terecht bij Moordvrouw. De politieserie van RTL is een atypisch project voor het schrijverskoppel, dat er in eerste instantie niets in zag, vertelt Popeyus. “Maar ze wilden een andere kant op. Niet meer elke aflevering een lijk en de ontknoping, boter bij de vis, maar een doorlopend verhaal. We vonden dat wel spannend om te doen. Alleen we kregen pas in mei 2017 het groene licht, terwijl het draaien in september startte. We maakten dagen van 16 uur en hebben regelmatig nachten doorgewerkt én de ochtenden erna.”

Eenzelfde haastklus was Broeders, waar ze ook door Hanro Smitsman bij werden gehaald. Popeyus en Schütz deden een rewrite toen de productie al vergevorderd was. Popeyus: “We hebben ons er eerst van verzekerd dat de oorspronkelijke schrijvers (Marc en Roeland Linssen) akkoord waren natuurlijk.” Schütz: “Het moest op waanzinnig korte termijn. Onder de kerstboom hebben we samen met onze zoon en dochter het script in tien dagen doorgewerkt.” Popeyus: “De kinderen en ik namen beneden aan tafel scène voor scène door en spraken in hoe het anders moest. Dat airdropten we naar Hein, die een verdieping hoger alles uitwerkte. We hebben er nog aan gewerkt terwijl in Jordanië al gedraaid werd.”

Scheuren

In de Telefilm Gelukzoekers bloeit de liefde op tussen asielzoekster Faiza en de ondernemende Harko. Hij zou wel weg willen uit zijn dorp in een uithoek van Groningen, maar hij voelt zich verantwoordelijk voor zijn moeder, die van slag is door de aardbevingen en dagelijks de enorme scheur in de muur van de huiskamer meet.

De film, waarin de gasbrander van de NAM luidruchtig raast, sluit naadloos aan bij het nieuws over aardbevingen in Loppersum, vernielde en gestutte huizen, boze bewoners die kampen met psychische klachten. Popeyus en Schütz, die in Kruisweg wonen, een dorpje aan de rand van het aardbevingsgebied, kennen het al te goed.

Popeyus: “Dat het zo actueel zou zijn, hadden we niet voorzien. Een jaar geleden hebben we de laatste hand aan het scenario gelegd. Maar inderdaad, het speelt nu enorm. Sommige mensen zijn zo bezig met de scheuren dat ze er niet meer van kunnen slapen. Anderen zijn naar Hongarije geëmigreerd. Wijzelf hebben ook een paar scheuren, dus dat hadden we gemeld. Maar we werden ongerust toen we hoorden dat mensen van de ene op de andere dag hun huis niet meer in mochten, omdat het onbewoonbaar was verklaard. Ouders met kleine kinderen, die al twee jaar in een caravan wonen en intussen geen cent vergoeding krijgen!”

Schütz: “Je moet dus kiezen of je het aandurft een klacht in te dienen, of liever je compensatie misloopt. Wij hebben onze klachten teruggetrokken. We waren Moordvrouw aan het schrijven, we konden er gewoon even niets bij hebben. We zien wel hoe het loopt.”

Lef

Ook een romkom als Gelukzoekers is atypisch voor ons, erkent Popeyus. “Ik denk dat je vooral in het begin van je carrière lef hebt, dan heb je niets te verliezen.  Daarna komt zo’n periode waarin je steeds meer wordt geconfronteerd met kijkcijfers, contacten onderhoudt, goede keuzes probeert te maken. Maar inmiddels zijn we dat ook weer een beetje zat. Als je dan zo’n rare vraag van Hanro krijgt, of je Moordvrouw of een romkom wilt schrijven, dan ga je kijken of je er je eigen draai aan kunt geven.”

Schütz: “Financiën spelen ook mee. Er gaat van onze AOW 26 procent af omdat we 13 jaar in België hebben gewoond. We hebben geen ander inkomen. Dus we werken vrolijk door, dat vinden we heel leuk gelukkig.”

Popeyus: “Jammer is dat we er niet in geslaagd zijn een vaste samenwerking op te bouwen met een regisseur. Ik ben weleens jaloers op Dana Nechushtan en Frenky Ribbens, een regisseur/scenaristenkoppel. Zo hadden wij het ook moeten aanpakken natuurlijk. Maar goed, wat niet is, kan nog komen.”

Gelukzoekers wordt uitgezonden op 28 februari 2018, 20.30 uur, NPO 3 (terugkijken hier)

Moordvrouw is te zien op zondagavond rond 20 uur op RTL4

Broeders draait in de Nederlandse bioscopen

Foto’s Gelukzoekers: Pief Weyman (boven) en Aage Hollander (onder).