Razendsnel pratende heldinnen

Amy Sherman-Palladino, bedenker en maker van zowel The Marvelous Mrs. Maisel als Gilmore Girls, staat bekend om haar manische dialogen en sprankelende, gelaagde en herkenbare (veelal vrouwelijke) personages. Op 18 februari gaat het vierde seizoen van Mrs. Maisel in première.

The Marvelous Mrs. Maisel is een komische dramaserie over een huisvrouw en moeder die in het New York van eind jaren vijftig haar roeping vindt in stand-upcomedy. De serie van producent, regisseur, showrunner en scenarioschrijver Amy Sherman-Palladino is sinds de start in 2017 overladen met prijzen, waaronder een Golden Globe en Emmy voor beste comedy. In 2018 schreef ze geschiedenis door als eerste vrouw zowel de Emmy voor comedy writing als directing te winnen.

Amy Sherman-Palladino (ASP voor intimi) begon haar carrière als schrijver voor de hitserie Roseanne. In 2000 brak ze door met Gilmore Girls. Samen met haar man Daniel Palladino stond ze aan het roer van de serie, die zeven seizoenen duurde (met een reprise in 2016 op Netflix, bestaande uit vier delen van anderhalf uur).

De comedy-dramaserie vertelt het verhaal van de rebelse moeder Lorelai Gilmore (een rol van Lauren Graham) en haar tienerdochter Rory (Alexis Bleidel). Gaandeweg blijkt dat Lorelai haar welgestelde ouders ontvluchtte toen ze op haar zestiende zwanger werd en liefdevol werd opgevangen in het idyllische stadje Stars Hollow, een warm bad vol excentrieke, maar lovable karakters.

De sterk op de karakters geënte mix van comedy en drama wordt vooral gekenmerkt door razendsnelle dialogen en de ene gevatte opmerking na de andere. Inspiratiebronnen waren dan ook de screwball-komedies van de jaren dertig, de films met Katherine Hepburn en Spencer Tracy en de Amerikaanse schrijver en scenarist Dorothy Parker (naar wie Sherman-Palladino haar productiebedrijf Dorothy Parker Drank Here vernoemde). 

De uitvoerige dialogen waren een hele kluif voor de acteurs. Een aflevering van een uur beslaat gemiddeld zo’n 55 à 60 pagina’s, maar bij Gilmore Girls hadden scripts gemiddeld twintig pagina’s meer tekst. Eén pagina stond voor slechts 20 à 25 seconden verteltijd en scènes waren soms wel tien pagina’s lang, in plaats van de gemiddelde anderhalve pagina. In een artikel in The New York Times uit 2020, getiteld ‘Why Gilmore Girls endures’, schrijft Saul Austerlitz dat Sherman-Palladino eiste dat de acteurs hun tekst precies zo brachten als in het script stond. Als ze ook maar een woord veranderden werd meteen ‘cut’ geroepen. Volgens Keiko Agena, die Rory’s beste vriendin Lane speelde, was de feedback altijd: “Geweldig, maar we doen het nog een keer, en nu iets sneller.”

Ze moesten stoppen met roken om genoeg adem te kunnen halen tijdens de opnames

Lauren Graham en Scott Patterson (die diner-eigenaar Luke speelde, een van de vaste personages in de serie), hadden al snel door dat ze moesten stoppen met roken om genoeg adem te kunnen halen tijdens de opnames. De combinatie van de propvolle dialogen en de oneindig lange takes betekende verder dat elke scène talloze keren opnieuw geschoten moest worden. En dan waren er ook nog de vele last-minute wijzigingen in de tekst.

De kenmerkende spraakwatervaldialogen van Gilmore Girls zitten tjokvol populaire cultuurverwijzingen. In een enkele aflevering konden uiteenlopende namen als Nikolai Gogol, The Brady Bunch, punkband Agnostic Front, Velvet Underground en Nico, Fiddler on the Roof, David Hockney en de Frans-Pruisische oorlog voorbijkomen.

Stars Hollow wordt bevolkt door grappige bijfiguren, ieder met hun eigen gebruiksaanwijzing en daaruit voortvloeiende absurdistische situaties. Zo zijn er bijvoorbeeld de droogkomische dorpeling Kirk, die ongeveer elke aflevering een ander baantje heeft, en een nukkige straatmuzikant met territoriumdrift. Toch weet Sherman-Palladino altijd de balans te bewaren tussen komedie en diepgevoeld drama. In een analyse op Salon.com uit 2015 noemt Annie Zaleski die balans een van Sherman-Palladino’s grootste verdiensten: “Het is een makkelijke valkuil te leunen op die gevatte dialogen en al die culturele verwijzingen en gekkigheid, ten koste van diepgang. Toch gebeurt dat niet; de warme, lichtvoetige setting biedt op precies de juiste momenten verlichting voor de hoofdpersonages.”

Brutaler en gedurfder

The Marvelous Mrs. Maisel heeft eveneens een duidelijke Palladino-signatuur. Ook hier snelle dialogen vol gevatte oneliners, gecompliceerde familieverhoudingen, personages die humor gebruiken om door moeilijke situaties te navigeren, afwijkend moederschap en een sterke vrouwelijke protagonist, afkomstig uit de upper class, die vastbesloten is haar eigen weg te volgen (over de thema’s later meer).

Op alle fronten is Mrs. Maisel een stap vooruit voor Sherman-Palladino: productioneel (budgetten, decors, cameravoering, art direction), maar zeker ook inhoudelijk. Mrs. Maisel is brutaler en gedurfder dan Gilmore Girls, al blijven persoonlijke relaties het belangrijkste verhaalelement. Sherman-Palladino’s vader, de New Yorkse komiek Don Sherman, was een belangrijke inspiratiebron voor de stand-upstijl van Miriam Maisel. Via haar vader ontdekte Sherman-Palladino als kind ook de humor van Mel Brooks, die zeer bepalend was voor haar gevoel voor ritme en heen-en-weergeklets.

Miriam (‘Midge’) Maisel (Rachel Brosnahan) is een wervelwind van een personage. Al in de eerste aflevering gaat het snoezige beeld van modepoppetje en perfecte huisvrouw aan gruzelementen, als Miriam eindigt met een grofgebekte podiumset en wordt gearresteerd omdat ze haar borsten ontbloot. In een interview met Rolling Stone in 2018 legt Sherman-Palladino uit dat ze absoluut geen “sepiakleurige ansichtkaart” wilde maken. “Ze moest een hedendaagse heldin worden. De issues waar ze als vrouw mee te maken heeft zijn nog steeds actueel: Hoe ambitieus kan ik zijn? Hoe ambitieus is aantrekkelijk? Maakt het me uit? Ben ik eigenlijk wel in de wieg gelegd voor het moederschap?”

In eerdergenoemd New York Times-artikel vertelt Sherman-Palladino (die ook Mrs. Maisel samen met haar man Daniel bedacht) meer over het creatieve proces: “We zorgen er bij het pitchen van een idee altijd voor dat we op zijn minst vijf jaar vooruitgedacht hebben. We wisten grofweg hoe Miriams carrière zich zou ontwikkelen. Maar het gaat niet alleen om haar carrière, want in essentie is dit geen show over stand-upcomedy, maar over een specifieke vrouw die net iets sneller verandert dan het tijdperk waar ze in leeft. Dus moeten we niet alleen kijken naar haar professionele traject, maar ook naar haar emotionele traject. Naar haar liefdes, haar familie, haar relatie met Susie.”

Palladino-personages zijn impulsief, wispelturig en onvoorspelbaar, laten tegenstrijdige emoties zien en hebben blinde vlekken

Susie Meyerson, een geweldige rol van Alex Borstein, werkt in het morsige stand-uptheatertje The Gaslight in The Village en is de vuilbekkende tegenpool van de elegante Miriam. Susie ontdekt als eerste het stand-uptalent van Midge en werpt zich prompt op als haar impresario. De chemie tussen de twee personages is een feest om te zien. “Dat buddy-komedie-element”, vertelt Sherman-Palladino in het New York Times-artikel, “met twee vrouwen uit een totaal andere wereld die elkaar helpen in een tijd waarin ze elkaar normaal gesproken niets te zeggen zouden hebben, vormt de ruggengraat van de serie.”

Personageontwikkeling vormt de basis van het creatieve proces van de Palladino’s. Palladino-personages zijn herkenbaar, complex en gelaagd. Ze zijn impulsief, wispelturig en onvoorspelbaar, laten tegenstrijdige emoties zien en hebben blinde vlekken. Zo is Miriam heus niet alleen marvelous, maar gaat ze soms veel te ver in haar drang om harde grappen te maken. Ze roept haar moeder op het matje als die halsoverkop naar Parijs vertrekt zonder haar vader, terwijl ze zelf net zo graag onafhankelijk wil zijn.

Hoe streng of veeleisend sommige personages ook kunnen zijn, daardoorheen schijnt altijd een kwetsbare, ontwapenende kant. In de eerste afleveringen van het eerste seizoen van Mrs. Maisel wordt Miriams vader Abe bijvoorbeeld neergezet als een norse en snel geagiteerde man, maar als Midge haar vader aan het einde van aflevering drie vertelt dat ze het verzoek van haar man om bij haar terug te komen heeft afgewezen, wordt hij niet boos (wat in de lijn der verwachting zou liggen), maar blijft hij juist verdrietig achter, wat hem veel echter maakt.

Verwachtingen

Zowel Gilmore Girls als The Marvelous Mrs. Maisel draait in de basis om (beknellende) familieverhoudingen, en dan vooral de verwachtingen die moeders van hun dochters hebben. “Ik denk dat de shit in je familie nooit echt opgelost is”, stelde Sherman-Palladino in 2016 in een interview met TVLine. “Daarom is familie ook zo’n dankbaar onderwerp – je hebt tot het einde der tijden voldoende drama en conflict.” De scènes waarin Lorelai botst met haar moeder Emily vormen de pijnlijkste momenten van Gilmore Girls, maar je kunt uiteindelijk ook voor Emily begrip en compassie opbrengen.

Behalve een generatieconflict is er in beide series ook sprake van een cultuurclash; tussen het oude geld plus bijbehorende connecties (Gilmore Girls) of de traditionele Joodse cultuur (Mrs. Maisel) aan de ene kant, en het moderne, self-made leven aan de andere. De hoofdpersonages moeten zich afzetten tegen vastomlijnde subculturen met veel regels en sociale controle. De hoge verwachtingen die gemeenschappen van hen hebben, kunnen echter nooit vervuld worden in de rommelige werkelijkheid.

Een ander belangrijk thema is dat van de moderne vrouw die niet gebonden wil zijn aan het moederschap, maar zich professioneel wil ontwikkelen. Lorelai Gilmore is niet alleen moeder, maar ook hotelmanager en uiteindelijk hoteleigenaar. In de essaybundel The Women of Amy Sherman-Palladino van Scott Ryan en David Bushman noemt Alison Star Locke het een verademing om in Miriam Maisel een moeder te zien die werkt aan haar carrière en het vinden van een eigen stem, en die zich niet schuldig voelt over het al dan niet tijd doorbrengen met haar kinderen. Sterker nog, ze vraagt zich tijdens een van haar comedysets publiekelijk af of ze eigenlijk wel geschikt is als moeder.

Ik heb nog nooit iemand gehoord die ene fuck zei over het feit dat Don Draper in Mad Men geen tijd doorbrengt met zijn kinderen

In een interview met Entertainment Tonight in 2020 gaf Sherman-Palladino critici die klagen over het slechte voorbeeld dat Midge is als moeder een veeg uit de pan: “Ik heb nul geduld voor die shit. Ik heb nog nooit iemand gehoord die ene fuck zei over het feit dat Don Draper in Mad Men geen tijd doorbrengt met zijn kinderen. Dus fuck die shit. Haar kinderen hebben twee paar grootouders die ze vertroetelen en een vader die er voor ze is. Fuck jou als je geen begrip hebt voor deze vrouw, die de hort op moet om geld te verdienen.”

Wie interviews met Amy Sherman-Palladino bekijkt, kan niet heen om de gelijkenis tussen de flamboyante, snel pratende en grofgebekte Amerikaanse en haar hoofdpersonages. De uitgesproken 56-jarige staat in de televisieindustrie bekend als ‘moeilijk’. Ze is wars van compromissen en te veel inmenging van studiobazen, wat soms problemen oplevert. Zo werden de Palladino’s uit het zevende en laatste seizoen Gilmore Girls geknikkerd omdat ze het niet eens konden worden met The CW Television Network over het aantal schrijvers dat eraan zou werken. In een BAFTA Guru-interview uit 2017 zei ze hierover: “Het is beter ontslagen te worden dan het risico te lopen dat datgene wat je aanvankelijk in handen had verpest wordt.”

Het mag ondertussen duidelijk zijn dat Sherman-Palladino weinig opheeft met stereotiepe vrouwbeelden. Haar vrouwelijke personages mogen boos, rebels, ambitieus en veeleisend zijn, zonder dat ze ervoor afgestraft worden. Ze vond het bijvoorbeeld van groot belang dat Midge nooit om zou vallen, hoeveel problemen, tegenstand en gedoe ze ook te verstouwen zou krijgen in haar leven. “Ik zie de hele fucking tijd vrouwen ten onder gaan op televisie. Ik wil nu eens een vrouw zien die haar shit bij elkaar houdt”, zei ze desgevraagd in het Rolling Stone-interview.

Daarnaast mogen Sherman-Palladino’s karakters zoveel fouten maken als ze willen terwijl ze zichzelf proberen te bevrijden van de knellende keurslijven waar ze in geduwd zijn. Ze mogen hyperintelligent, grof of nerdy zijn, en ondertussen dol zijn op make-up en kleding en franje. Ze doorbreken de patronen die ze van hun moeders meekregen, maar lijken uiteindelijk toch op ze.

Het zijn net mensen.

Alle seizoenen van Gilmore Girls, plus de vierdelige finale, zijn te zien op Netflix. The Marvelous Mrs. Maisel is beschikbaar via Amazon Prime.