Verloren zielen
Maarten Sleegers (1988) is een autodidact scenarist en regisseur. Hij studeerde culturele antropologie, internationale betrekkingen en wereldgeschiedenis en spendeerde vijftien jaar in het buitenland. Zijn verlangen om te vertellen, in beelden en verhalen, bleef op de achtergrond sluimeren. Het leidde tot de korte film Onderdak over een jonge vluchteling uit Oekraïne, die onder meer te zien was op het Nederlands Filmfestival. Home Front was hierop het thematisch vervolg: een intiem portret over veerkracht en menselijkheid te midden van het Russisch-Oekraïense oorlog.
Hoewel hij geboren is in Brabant, vertelt Sleegers dat hij zich hoofdzakelijk een Europeaan voelt. Als je naar zijn achtergrond kijkt is dat te begrijpen. Italië, Spanje, Duitsland, Polen, Oostenrijk, Amerika, Canada, België, hij woonde overal en nergens. “Onbewust gaan mijn verhalen daar ook over”, vertelt hij, “over verloren zielen op zoek naar een nieuw thuis, zowel letterlijk als figuurlijk.” Het is een thema dat dicht bij hemzelf ligt. “Omdat ik op zoveel plekken heb gewoond, voel ik me soms ook een beetje verloren. Waar hoor ik thuis?”
De fascinatie voor Oekraïne ontstond in 2013, toen hij een jaar in Polen woonde. “Ik woonde samen met Polen en Oekraïners”, vertelt Sleegers. “Toen de oorlog begon en Rusland de Krim innam, zag ik wat dat met hen deed.” Dat jaar in Polen maakte iets los. “Mensen daar voelden het gevaar. Zij hebben nog onder het juk van Moskou geleefd en waren bang dat Rusland zou binnenvallen. Vanaf dat moment dacht ik: we zijn in Europa eigenlijk heel naïef. Natuurlijk ben ik voor vrede, maar je moet je ook kunnen verdedigen tegen landen als Rusland.”
Toen in 2022 de grootschalige invasie begon, voelde hij vooral machteloosheid, maar geen verrassing. “Ik ben niet iemand die snel demonstreert, maar als ik ergens voor ga staan dan is het voor onze liberale democratie. Ik denk dat ze in Oekraïne beter begrijpen wat die waard is. Omdat hij daar op het spel staat.”
Met deze gedachte maakte hij zijn korte film Onderdak, die hij samen schreef en regisseerde met de Oekraïense Anna Sherstiuk (1999). Het verhaal volgt de jonge Oekraïense vluchteling Nikita, die vanwege taalbarrières en oorlogstrauma moeite heeft om nieuwe vrienden te maken. Hij besluit om te leren fietsen, zodat hij terug naar Oekraïne en zijn oude vriendjes kan gaan.
Na Onderdak groeide het besef dat het verhaal nog niet klaar was. Sleegers wilde vertellen over de wrijving tussen de mensen die vechten voor hun thuis en die wegvluchten van het gevaar. Daarom schreef en regisseerde hij Home Front, waarin hij het conflict laat zien tussen twee Oekraïense broers. De jongste is een gewonde soldaat, vastbesloten om in Kiev het leger te blijven ondersteunen, de oudste probeert wanhopig zijn broer uit Oekraïne te redden. “Vechten of niet vechten. Dat is zoiets fundamenteels. Ik wil de complexiteit van dit dilemma laten zien en dat er in beide keuzes waarde zit.”
De hele productie werd gedragen door een Oekraïens team, veertig mensen in totaal. “Ik dacht: als ik een verhaal over Oekraïne wil vertellen, dan moet ik dat samen doen met mensen die in die oorlog zitten. Alleen de editor en scriptcoach zijn Nederlands, maar verder kwam iedereen daarvandaan. Tijdens de opnames kregen we zelfs van twee crewleden te horen dat familieleden zich hadden ingeschreven voor het leger. Juist dat soort dingen motiveerde die mensen ontzettend om mee te doen aan het project en dit verhaal te vertellen.”
Sleegers besloot de film dan ook volledig in Oekraïne te draaien. “Hij was anders nooit zo authentiek geworden. De explosies die je hoort heeft onze geluidsman gewoon vanuit zijn appartement opgenomen. We hebben ook een paar momenten gehad dat we aan het filmen waren en het luchtalarm afging. Dan moet je stoppen, want dat zit niet in het verhaal. Maar dat is wel de film.”
Tijdens zijn elf weken in Oekraïne maakte hij meerdere droneaanvallen en luchtalarmen mee. “Soms zag ik drones gewoon langs mijn raam vliegen, op dertig meter afstand. Je hoort het gezoem, het luchtafweergeschut, en dan ineens een explosie. Ik ben nuchter. Ik denk, statistisch is de kans klein dat in een stad van een paar miljoen net mijn gebouw wordt geraakt. Maar dat is voor mij makkelijker dan voor een Oekraïner. Als het jouw stad is maak je je veel meer ongerust, over alle vrienden en familie waarmee iets kan gebeuren.”
Home Front werd onafhankelijk geproduceerd via een crowdfundproject met ruim 250 donateurs uit 41 landen. “Daarnaast heb ik al mijn spaargeld erin gestopt.” Sleegers vond het dit meer dan waard. “Het was een heel speciaal project. Tijdens de oorlog, terwijl het gewoon om je heen gebeurt, een film maken met alleen maar mensen die daar al sinds het begin van de oorlog zitten. Dat is toch wel bijzonder.”
De besloten vertoning in Kiev werd goed ontvangen. “Buiten cast en crew hadden we ook mensen van de Nederlandse ambassade uitgenodigd en zelfs een Nederlandse soldaat die in Oekraïne had meegevochten. Na afloop kwamen Oekraïners me bedanken. Het mooiste compliment kwam van iemand die zei: ‘Toen ik de film zag, dacht ik dat alleen een Oekraïense schrijver en regisseur dit gemaakt kon hebben.’ Dat was voor mij, zeker als cultureel antropoloog, een geweldig compliment. Want dan heb ik iets authentieks weten te maken.”
Terwijl Home Front zijn weg begint te zoeken in het festivaltraject, broeit er al een nieuw idee. “Perecelenka, over een Oekraïense vrouw die na een aantal jaar Nederland teruggaat naar het naoorlogse Oekraïne om te getuigen op de bruiloft van haar beste vriendin.” Sleegers sprak de afgelopen maanden met Oekraïense vrouwen die terugkeerden. Hun ervaringen vormden de basis voor zijn scenario. “Ze vertelden hoe Nederland hen heeft veranderd, en wat ze hebben meegenomen terug naar huis. En dat het thuisland óók veranderd is. Er is nu al een verschil merkbaar tussen mensen die gebleven zijn en mensen die terugkomen. Dat spanningsveld wil ik onderzoeken.”
Met Perecelenka wil hij een drieluik afronden dat begon met Onderdak, een film over een kind aan het begin van de oorlog, en werd vervolgd met Home Front, dat zich afspeelt in het heetst van de strijd. Drie losstaande verhalen maar thematisch verbonden. Ze gaan over thuis, over verlies en over wat oorlog doet met je gevoel van identiteit.
De film zal zich deels in Oekraïne, deels in Nederland afspelen, en biedt zo ook ruimte voor samenwerking met zowel Oekraïense als Nederlandse makers. “Dat lijkt me mooi: een film die echt de brug slaat tussen die twee werelden. Want dat is waar het voor mij uiteindelijk allemaal om draait: verbinding.”