Prullenbakscript

Er is iets geks aan de hand in filmland. Iets waar veel mensen van weten, maar waar niemand echt over praat. Ik heb het over het zogenaamde prullenbakscript. Het woord zegt het al, het is een script voor in de prullenbak. Maar waarom zou je een script schrijven om weg te gooien? En waarom zou dat eigenlijk erg zijn? Heel veel scripts die wij als scenarioschrijvers schrijven belanden toch in de prullenbak?

Ik kan er zelf zo een hele reeks noemen. De telefilm Nooit meer Weekend, die ik in 2014 schreef, was een van mijn beste scripts ooit. Maar omdat de ander gekozen werd, is het de prullenbak ingegaan. De jeugdserie Oscar, over een door film bezeten jochie die zijn vrienden dwingt om een filmcrew te worden, is daar ook beland. Net als de speelfilm Avec Piscine, waarin ik ongeveer al mijn gevoelens over verlies, liefde en vaderschap blootlegde, was voor de vuilnishoop. Zelfs mijn, voor Videoland, volledig uitgeschreven zesdelig moordmysterie in de nabije toekomst, waar de wereld was verdeeld op DNA, ligt in de prullenbak braaf te wachten op recycling die waarschijnlijk nooit gaat komen. Zo kan ik nog even doorgaan, maar hier gaat het eigenlijk om iets anders.

In dit geval is het prullenbakscript het scenario dat specifiek wordt geschreven om in te dienen bij de Film Production Incentive. Dit is de cash rebate-regeling van het Filmfonds, waarbij je het laatste deel van de financiering van je film of tv-serie kunt ophalen. Mits je voldoet aan alle strikte financiële, juridische en zakelijke criteria. Het geld is geregeld, de contracten zijn in orde, je hebt een planning, je hebt alle details rond en je script is helemaal uitgewerkt om te gaan draaien.

Oh wacht! Dat laatste… Dat script… Daar gaat het hier om… Dat script wordt bij de incentive regeling niet gelezen. Het is immers een strikt financiële regeling zonder inhoudelijke toets. Dat is natuurlijk heel goed, want bij een zakelijke regeling hoeft het Filmfonds niet inhoudelijk mee te denken, maar… het leidt wel tot het prullenbakscript, ook wel het incentive script genoemd. Dit is het script dat snel voor deze indienronde in elkaar gezet wordt. Soms zijn films namelijk eerder gefinancierd dan dat het scenario klaar is. En je wilt natuurlijk wel de eerstvolgende incentive ronde halen… 

Dit is een vervelende situatie, waarbij de scenarist erg onder druk gezet wordt. Het is een creatieve uitputtingsslag, die ook nog eens slecht of niet betaald is, want… het is niet zeker of de film er komt

Dan kun je als producent twee dingen doen. Je kunt aan je scenarist vragen om keihard te werken om iets op papier te krijgen. Het maakt niet uit wat er staat. Niemand leest het toch! Later, als het geld is toegekend, is er genoeg tijd om het script te verbeteren. Veel schrijvers zetten er dan een tandje bij en leveren iets op. Dit is een vervelende situatie, waarbij de scenarist erg onder druk gezet wordt. Het is een creatieve uitputtingsslag, die ook nog eens slecht of niet betaald is, want… het is niet zeker of de film er komt. Maar soit. De scenarist is nauw betrokken, snapt het risico en schrijft het incentive script om het later te verbeteren en betaald te krijgen. Deze is voor de prullenbak…

Het is pijnlijker als de tweede weg bewandeld wordt. Als er zoveel haast is, of zoveel ‘opportunity’, dat het script er gewoon moet komen. Dan wordt er iemand van buiten bij gehaald die snel iets in elkaar zet. Of wordt er door de stagiair geknipt en geplakt om de 90 pagina’s gevuld te krijgen. Het komt voor dat de schrijver van het prullenbakscript niet dezelfde is als de schrijver van het uiteindelijke scenario. Gretige nieuwe makers die zich laten uitbuiten in de hoop op een kans. En die ook nog eens rechten wegtekenen die misschien helemaal niet weggetekend kunnen worden. In de wandelgangen wordt zelfs gefluisterd dat AI wordt ingezet om prullenbakscripts te genereren. En dat het gelukt is om daarmee de incentive subsidie te krijgen.

Nu kan je je afvragen, is dit eigenlijk erg? Er zijn blijkbaar mensen die graag die films willen maken. En als het geld binnen is, kan de scenarist het goede script schrijven. Wat wij echter terughoren van onze achterban is dat het veel stress geeft. Eerst moet je racen om een incentive script te schrijven. Dan moet je racen om het draaiscript af te krijgen. Het is misschien goed voor snelle films, maar de creativiteit heeft er vaak onder te lijden. Om nog maar te zwijgen van de financiële vergoedingen die bij haastklussen vaak niet omhooggaan, maar eerder omlaag. Uitbuiting van nieuwe makers ligt op de loer en het gebruik van AI die getraind wordt met het werk van schrijvers die daarvoor niet betaald worden is echt problematisch en fout.

Wat een oplossing is, weet ik niet. Maar het is wel belangrijk dat dit op tafel ligt, dat we dit met z’n allen weten en dat we erover gaan praten. De beste films, commercieel, cross-over of artistiek, krijg je uiteindelijk door zorgvuldigheid, creativiteit en passie. En bij de prullenbakscriptmethode is er ruimte voor geen van die drie.