Eiland binnen een eiland

Cindy Jansen (1976) studeerde fotografie en video aan de Arnhemse Hogeschool voor de Kunsten (ArtEZ) en maakt sindsdien fictiefilms, documentaires, fotoprojecten en videokunst. Haar eerste lange documentaire Prince of Muck beleefde vorig jaar de wereldpremière op het Internationale Filmfestival van Edinburgh en draaide ook tijdens IDFA. De film is nu in de bioscoop te zien en internationaal via Amazon Prime.

Muck maakt deel uit van de Hebriden, een uitgestrekte groep eilanden voor de westkust van Schotland. Het eiland telt 45 inwoners, een enkele school en wordt jaarlijks door vrij veel toeristen bezocht. Prince of Muck gaat over de bejaarde Lawrence MacEwen, die in de jaren zestig van de vorige eeuw het ruige maar bebouwbare eiland van zijn vader erfde en zich nu begint te realiseren dat de jeugd de toekomst heeft.

Hoe ben je op het idee gekomen voor Prince of Muck en hoe heeft het creatieve proces zich vervolgens ontwikkeld?
“Het begon voor mij met een incident op het nabijgelegen eiland Canna, waar nog minder mensen wonen dan op Muck en waar het enige winkeltje werd leeggeroofd. Iedereen was in shock. Het dagelijks leven was ontwricht. Het ging me vooral om de fragiliteit van zo’n minimaatschappij, hoe die uit balans kan raken. Daar wilde ik iets mee doen.

Ik ging googelen en stuitte op het nabijgelegen eiland Muck, dat sinds de jaren twintig van de vorige eeuw eigendom is van de familie van Lawrence en in de jaren zestig door zijn vader aan hem is doorgegeven. Ik kwam erachter dat er al een boek  over het boerenleven op het eiland was geschreven: A Drop in the Ocean van Polly Pullar. Daar stond al heel veel informatie in die ik bij mijn research kon gebruiken.

Cindy Janssen (foto Koos Breukel)

De eerste keer dat ik Muck bezocht heb ik Lawrence niet zelf ontmoet. Het contact verliep in eerste instantie via zijn zoon Colin en zijn vrouw Jenny. Ik wist toen nog niet dat Colin uiteindelijk niet aan de film zou meewerken, omdat hij niet zo nodig in de spotlights hoefde te staan en hij het bovendien te druk had met zijn dagelijkse werkzaamheden. Colin is daardoor meer een onderwerp geworden dan een personage. Je ziet hoe hard hij aan het werk is – en hij werkt echt heel hard – maar tegelijk voel je de afstand tussen vader en zoon. Die is echt.
Lawrence heeft ook een broer die helemaal niet in de film zit, omdat hij daar pertinent op tegen is. Het heeft het maken van de film niet in de weg gestaan. Toen ik Lawrence eenmaal zelf ontmoette, kreeg ik de dagboeken die hij al sinds het begin van zijn rentmeesterschap in de jaren zestig had bijgehouden. Ook dat was een enorme schat aan materiaal waar ik uit kon putten.
Enerzijds was het logisch om belangrijke momenten in Lawrence’s leven, die in het archief genoteerd zijn, in de film te verwerken. Maar ik was ook aanwezig bij bepaalde belangrijke gebeurtenissen zoals de geboorte van zijn kleinzoon aan het einde van de film.

Je hebt al veel films gemaakt, in verschillende genres. Wat betekent Prince of Muck voor jou in je ontwikkeling als filmmaker?
“Ik merk dat ik steeds meer geïnteresseerd ben in het vertellen van verhalen. Eerst was mijn werk veel abstracter, nu richt ik me toch meer op een wat breder publiek.
Ik ben van huis uit geen scenarist, maar omdat ik eigen werk wil maken heb ik me ook als schrijver ontwikkeld. Ik heb voor deze film veel meer dagen geschreven dan dat ik dagen heb gedraaid.
Ik heb laatst het treatment van vijf pagina’s nog eens teruggelezen, en eigenlijk is de film precies geworden wat ik heb geschreven. Terwijl ik het treatment tijdens het maken en monteren volledig heb losgelaten.

De koeien vormen zijn eiland binnen het eiland. Met de andere dieren heeft hij niet zoveel. Zijn vrouw Jenny, die ook een belangrijke rol in de film speelt, is een echte zorgvrouw. Ze is altijd aan het zorgen. Als ze niet met Lawrence bezig is, dan zorgt ze wel voor de andere gezinsleden.”

Prince of Muck heeft elementen van een koningsdrama in zich. De oude koning moet zijn plek afstaan aan de zoon, de moeder zit er tussenin.
“Klopt. Vaders hebben de neiging om hun zonen te vertellen wat ze moeten doen terwijl ze allang door de tijd zijn ingehaald. Lawrence heeft moeite om dat te accepteren, maar in de vijf jaar dat ik hem heb gevolgd – steeds voor een periode van een week – heeft hij wel een ontwikkeling doorgemaakt.”

Hij lijkt op te leven op de momenten dat de camera op hem gericht is.
“Lawrence kan inderdaad goed met aandacht omgaan. Hij heeft tijdens de opnames wel vijf keer gezegd dat hij op Robert Redford lijkt. Omdat hij dat vroeger vaak hoorde.”

Het schrijfproces is zwaar, maar het helpt enorm bij het maken van de film. Het filmplan gaat na verloop van tijd in je lichaam zitten. Het helpt bij het sturen van de interviews. Je moet de lijn volgen die je hebt uitgezet maar je moet ook openstaan voor verrassingen en flexibel zijn.
Aan het begin van de film zie je bijvoorbeeld hoe Lawrence met de koeien bezig is en een stier hem een zet geeft door zijn kop in zijn rug te duwen. “hee, geef mij ook eens wat aandacht.” Dat zijn cadeautjes.
In de film zit bijvoorbeeld een ruzie tussen Lawrence en Jenny over het bestellen van kippenvoer. Die ontstond spontaan en heb ik eigenlijk ook stiekem gefilmd. Maar de scène mocht erin blijven. Jenny greep de film aan om te laten zien hoe zij erover dacht en eindelijk een keer haar kant van het verhaal te mogen vertellen. Omgekeerd zocht Lawrence net zo goed bevestiging bij mij voor zijn standpunten. Zo hadden ze er allebei wat aan.”

Een van de thema’s van de film lijkt me hoe de mens met het rentmeesterschap van de aarde omgaat. Wat zou je willen dat mensen uit de film halen en meenemen naar het dagelijks leven?
“Dat was niet de insteek van de film, maar ik wilde wel benadrukken hoe afhankelijk ze op Muck zijn van de natuur. Mijn eigen idee is dat we als mensen toe moeten naar een systeem waarin we meer zelfvoorzienend zijn en minder globalistisch. Op Muck hebben ze hun eigen energiesysteem en verbouwen ze hun eigen groente en vlees. Maar veel spullen die ze nodig hebben komen via Amazon naar hen toe. Dat is ironisch. Lawrence zegt zelf ‘we want evolution, not revolution’. Hij is rationeel voor vooruitgang, maar emotioneel houdt hij vast aan hoe het was, de romantiek van het verleden, het ambacht. Het is niet voor niets dat hij zijn koeien verzorgt zoals dat 100 jaar geleden gebeurde.”

In de film worstelt Lawrence met het loslaten van de verantwoordelijkheid voor het eiland. Heeft hij wel het idee dat hij de juiste keuzes heeft gemaakt?
“Zeker. Lawrence is in veel opzichten een blij mens, maar hij leeft wel echt voor zijn koeien. Hij is een leuke, excentrieke man voor de toeristen die het eiland zo nu en dan bezoeken. Maar hij is ook een koppige ouwe man, die beter is met koeien dan met mensen. Als hij niet meer voor zijn koeien zou kunnen zorgen, dan is hij snel weg, ben ik bang.

Wat zoek je?