De verlangens van Céline Sciamma

Het ontstaan van een scenario is vaak een spannend verhaal op zich, vol bizarre wendingen en conflicten. Dit keer het onorthodoxe schrijfproces van Portrait de la Jeune Fille en Feu van Céline Sciamma.

Drama is conflict, zo luidt de ijzeren regel van scenarioschrijven. Want als er niks valt te winnen of te verliezen, wordt een film toch al snel erg saai? Toch wilde Céline Sciamma voor haar vierde speelfilm als regisseur een script ontwikkelen waarin dit basisingrediënt ontbrak. In plaats daarvan stelde ze iets anders centraal: verlangen. De verlangens van haar personages maar ook die van haarzelf. In een lezing bij de British Academy of Film and Television Arts in 2020, waarin ze uitweidde over haar creatieve proces, zei ze hierover: “Voor mij gaat schrijven om het verlangen naar ideeën. Daarom gaat het altijd om het bouwen van een structuur van verschillende verlangens.” Dit uitgangspunt bleek het begin te zijn van een spannende ontdekkingsreis door de mogelijkheden van verhalen vertellen.

Zo koesterde Sciamma bijvoorbeeld het verlangen een liefdesverhaal te vertellen waarin de twee partners elkaar zouden benaderen op voet van gelijkheid. Dus de een zou niet het hart van de ander veroveren, en eveneens mocht de focus niet liggen bij de krachten die de liefde onmogelijk maken. Het moest gaan over het groeien van de liefde, de ervaring en de latere herinnering. Ook wilde ze een film maken over kunstenaarschap. Dus werden de twee hoofdfiguren een schilder en haar model, in een wederkerige relatie tussen twee gelijken, dus niet tussen een scheppende artiest en een passieve muze.

Sciamma consulteerde een kunstsocioloog, die haar vertelde over de belangrijke vrouwelijke schilders uit de achttiende eeuw, die vaak onvermeld zijn gebleven in de geschiedenisboeken. Dit onrecht corrigeren werd ook een verlangen. Zo ontstond het verhaal van Portrait de la Jeune Fille en Feu, waarin schilder Marianne wordt ontboden naar een afgelegen kasteel in Bretagne om van Héloïse, de dochter des huizes, een portret te schilderen dat een gearrangeerd huwelijk met een vreemde, verre vrijer moet bezegelen.

Aanvankelijk weigert Héloïse model te zitten, maar toch vinden Héloïse en Marianne iets in elkaar dat hen verbindt. Ze worden verliefd. In de korte tijd die ze samen hebben trachten ze het best mogelijke schilderij te maken dat ze in zich hebben, ondanks dat het eindresultaat hun scheiding zal betekenen.

Tijdens het schrijven van het script hield Sciamma altijd twee bestanden naast elkaar geopend op haar laptop. Het eerste bevatte een lijst van scènes, shots, teksten en ideeën die ze per se in de film wilde hebben, al was het soms nog totaal onduidelijk waar en hoe ze in het verhaal zouden passen. Het andere bestand was een lijst met scènes die ze nodig had om het verhaal te vertellen. De bedoeling was om van de twee lijsten één te maken, of beter gezegd, om alle noodzakelijke scènes op een bepaalde manier te veranderen in gewenste scènes. Dit werd de grote uitdaging.

Een goed voorbeeld van dit proces komt uit een subplot, waarbij Marianne en Héloïse het dienstmeisje Sophie bijstaan bij het afbreken van een zwangerschap. Dit was een belangrijk verlangen van Sciamma vanuit haar politieke en morele overtuigingen: het uitbeelden van abortus. Sciamma: “Ik had de abortusscène al heel lang staan, maar vond het niet genoeg. Ik vond hem nog niet bij de film horen.”

Toen bedacht ze de volgende oplossing: wanneer Sophie onder 18e-eeuwse omstandigheden de ingreep ondergaat, ligt er naast haar op het bed een baby’tje. De camera is gericht op het gezicht van Sophie. Terwijl haar gezicht vertrekt, pakt ze heel teder het baby’tje bij de hand en lacht het toe door haar pijn. Een veelzeggend beeld dat toch de kijker veel laat invullen.

Nieuw ritme

Maar met dit soort ingrepen was ze nog niet klaar. Sciamma wilde als regisseur op de set het belang van ieder detail in iedere scène uit haar script met passie kunnen onderbouwen voor haar cast en crew. Daarom moest er achter iedere scène een diep verlangen liggen. Dit dreef haar ertoe een radicale beslissing te nemen, die ze daarvoor nooit had aangedurfd: als het haar niet lukte om een scène van de noodzakelijke lijst in haar gewenste lijst te krijgen, dan werd hij in zijn geheel geschrapt. Dit beviel bijzonder goed. “Dit brengt je in een positie waar je twee scènes hebt die je wilt, zonder de brug van de scène die je nodig hebt. Dit confronteert je met nieuw narratief, nieuw ritme, maakt je meer experimenteel […]. Het helpt je om dapper te zijn en om beproefde oplossingen los te laten.”

De afwezigheid van een traditionele plotconstructie bleek geen gebrek aan spanning op te leveren. Dialogen die niet draaiden om confrontaties of onderhandelingen zorgden voor een soort nieuwe dynamiek, nieuwe verhoudingen tussen personages, die het verhaal voor de kijker onvoorspelbaarder maakten en daardoor intrigerender. Dus is geen conflict saai? Het leverde Sciamma in ieder geval de prijs op voor beste scenario op het Filmfestival van Cannes.