De podwalk, het nog kleine broertje van de podcast, is aan een opmars bezig. Wie zijn de schrijvers die daar – veelal uit het zicht van het gestaag groeiende publiek – achter zitten? Hoe gaan ze te werk? Waar letten ze bij het onderzoeken van een looproute op? Welke obstakels komen ze tegen? Wat is belangrijker: het verhaal of de beleving?

Schrijvers blijven lang niet altijd bij hun leest. Gelukkig niet. Arthur Miller schreef romans en toneelstukken, en nadat hij met Marilyn Monroe was getrouwd schreef hij voor haar het scenario van The Misfits. Dalton Trumbo, die het ene na het andere scenario uit zijn typemachine ramde, schreef 88 korte verhalen en zes romans. Die helaas nooit gepubliceerd werden, wat dan wel jammer is. Wat meer recent: Alessandro Baricco heeft het nog breder getrokken, hij heeft naar eigen zeggen alles gedaan: romans en scenario’s, maar ook journalistiek, muziekrecensies, reclame, politieke uiteenzettingen, bijsluiters voor medicijnen, alles.

Romans, novelles, scenario’s, hoorspelen, er zijn zoveel manieren om een verhaal te vertellen. Sinds zo’n jaar of 20 is daar de podcast bijgekomen, waarvan het concept ooit schijnt te zijn bedacht door radio-dj Adam Curry. Inmiddels zijn er ruim 7000 unieke podcasttitels. Het aantal luisteraars is in Nederland sinds 2019 ongeveer verdubbeld. De helft van de (volwassen) Nederlanders luistert weleens naar een podcast.

Sinds kort is daarnaast de podwalk opgedoken, het wat fysiekere broertje van de podcast. Je beluistert hem terwijl je langs een zorgvuldige uitgestippelde route wandelt, gekoppeld aan GPS. De bijbehorende app maakt gebruik van geofencing, een locatiegebonden technologie die een virtuele omheining aanlegt rond een fysieke locatie. De audio wordt automatisch afgespeeld als je zo’n omheining binnenloopt, zodat je je handen vrijhoudt. Denk bij toepassingen vooral aan toeristische attracties, musea, gedenkplaatsen en natuurgebieden, maar ook aan tv-programma’s, series, boeken en podcasts.

Geofencing is een locatiegebonden technologie, die een virtuele omheining aanlegt rond een fysieke locatie

In tegenstelling tot podcasts zijn er nog niet heel veel podwalks beschikbaar. Daar kan zomaar snel verandering in komen. Er zijn steeds meer plekken in Nederland waar je een podwalk kunt lopen, zoals langs de Atlantikwall, door het Haarlem van Frans Hals en door negentiende-eeuws Voorne Putten.

Misschien wel de bekendste podwalks van het moment zijn die van Het verhaal van Nederland, naar aanleiding van de tien afleveringen van de gelijknamige tv-serie. Die kun je beluisteren, terwijl Daan Schuurmans precies vertelt hoe je moet lopen en wat je onderweg tegenkomt. Je ziet de plekken waar de geschiedenis zich heeft afgespeeld, hoort gelijktijdig het verhaal erachter, zodat het bijna lijkt alsof je in een film rondloopt. De routes zijn gemiddeld zo’n vijf kilometer en duren ongeveer een uur. Voor deze podwalks werd goud in de wacht gesleept bij de Dutch Interactive Award – (category content). Het water komt!, een gelijksoortige NTR-productie, won een Prix Europa 2023 – Special Commendation.

Tot nu toe zijn er voor de podwalks van Het verhaal van Nederland al ruim 108.000 wandelaars geteld (en de teller loopt), bij een film genoeg voor het predicaat Gouden Film. Niet zo vreemd dus dat bij het maken ervan scenaristen betrokken worden, al zijn ze helaas maar met moeite terug te vinden in de credits. Hier doen ze uit de doeken hoe het in zijn werk gaat, dat schrijven aan een podwalk. 

Het verhaal van Nederland

Een van de scenaristen is Jeroen Margry. Hij studeerde scenario aan de Filmacademie (lichting 2012). Ook behaalde hij een master Film- en Televisiewetenschap. Eerder schreef hij vooral speelfilms voor de jeugd. Per toeval rolde hij in het geschiedenisproject van de NTR, de opdrachtgever van producent Tuvalu Media, het aan Pupkin gelieerde productiebedrijf.

Voor Het verhaal van Nederland schreef hij met onder anderen Tim Notten aan de podwalks. Notten studeerde rechten, werkte in de informatietechnologie en schrijft vanuit verschillende hoedanigheden, als scenarioschrijver, journalist, copywriter, redacteur, vertaler, schrijver van romans en essays; en dus ook van podwalks. Bij het vervolg, Het verhaal van Oranje Nassau, schreef Margry afleveringen, maar ook zes van de acht podwalks. In het najaar zal het derde seizoen, Het verhaal van Amsterdam, ter gelegenheid van het 750-jarig bestaan van de stad ‒ in vier door Notten geschreven delen op tv worden uitgezonden. “Ik werd door de mensen van Tuvalu gevraagd omdat die me al kenden van de podwalks, zo gaan die dingen”, aldus Notten. Ook bij deze serie zullen podwalks verschijnen, die geschreven zijn door Margry en Notten. Voor het vierde seizoen, over de Tweede Wereldoorlog, zijn de voorbereidingen gaande. De schrijvers werken nauw samen met eindredacteur Isja Mak en productieleider Ingrid Bas.

Geluid draagt enorm bij aan de beleving en is kostentechnisch eens niet een beperkende factor

Hoewel ze feedback krijgen van historici en redacteuren, zeggen de schrijvers graag zelf te puzzelen aan een tekst, “als een kapitein op een schip”. “Maar het werkt fijn als je andere paden kan inslaan door input van anderen, zodat het uiteindelijk rijker wordt”, verduidelijkt Margry. Zeker bij deze NPO-afleveringen, waarbij een heel team van historici en researchers voor bronnen en informatie zorgt, is het daardoor heerlijk uitpakken.

Met de podwalk op pad

Voordat ze gaan schrijven wordt er eerst grondig historisch onderzoek gedaan en verdiepen de schrijvers zich in de periodes waarin het verhaal van de wandeling zich moet gaan afspelen. Bij het voorlopen van de route wordt bijgehouden hoelang de wandeling duurt en leggen ze de plekken vast waar de voice-over te horen moet zijn. Dit is allemaal van belang voor de speciale applicatie die voor het maken van een podwalk ontwikkeld is.

Bij het schrijven houden ze rekening met de aansluiting op de tv-aflevering, maar ook met de situatie ter plekke, zoals verkeer en gebouwen of objecten langs de route, zodat op het goede moment de waarschuwing komt voor een stoplicht of dat gedenkwaardige opschrift bovenaan een gevel. Dat is allemaal nog niet zo eenvoudig, zegt Notten. “Locaties bepalen de volgorde van de tekst, maar niet van het verhaal. Een gebouw staat waar het staat, dus dat bepaalt wanneer je erover vertelt. Het verhaal wordt soms onderbroken, en dat betekent dat je creatief moet zijn om de chronologie erin te houden. Dat kan door op de plek van het gebouw eerst iets feitelijks te vertellen, dan de verbinding te maken met het grotere verhaal en af te sluiten met een clifhanger: ‘Maar daarover vertel ik je straks meer.’ Een podwalk springt dus noodgedwongen heen en weer in de tijd, terwijl de vertelling tegelijk zoveel mogelijk chronologisch moet zijn.”

Zo breng je mensen echt terug de geschiedenis in, als je die kan duiden

Soms is juist het ontbreken van relevante gebouwen of verwijspunten een probleem, legt Margry uit. Voor de verhalen rond Oranje Nassau bijvoorbeeld, die zich in Dillenburg (Duitsland) of Orange (Frankrijk) afspeelden, moest eerst een link naar een plaats in Nederland bedacht worden. Voor de aflevering over Den Helder, waar Napoleon in 1811 hoogstpersoonlijk de stellingen kwam inspecteren, zocht Margry naar een aansprekende koppeling. “Het eiland Texel dat je vanuit Den Helder bij goed weer kunt zien liggen, heb ik in verband gebracht met het eiland Elba, waar Napoleon twee jaar later naartoe verbannen werd. De happen uit de kustlijn bij de Noord-Hollandse havenplaats vergelijk ik met de happen uit Napoleons leger, dat in 1812 door Rusland pijnlijk was uitgedund. Zo komt voor de luisteraar het verhaal dat hij hoort voor zijn ogen tot leven.”

De schrijvers waken ervoor dat het geen geschiedenisles wordt, het moet vooral een belevenis zijn. Notten: “Het is soms lastig de spanningsopbouw goed te krijgen, omdat niet altijd alles vooruit te plannen is. Soms moet je een markant gebouw overslaan om die tijd te benutten voor de opbouw van je verhaal. Altijd houd ik rekening met de tijdsperiode waarover het verhaal gaat, met het perspectief uit die tijd. Neem bijvoorbeeld de watersnoodramp uit 1953 uit Het water komt! – ook van de NTR. We kijken daar tegenwoordig op een heel andere manier naar. Indertijd zag men dat in het religieuze Zeeland als een straf van God. Daarin wil je de luisteraar meenemen, dat ze begrijpen dat dat spanningen opleverde. Zo breng je mensen echt terug de geschiedenis in, als ze het kunnen duiden.”

Geluid en voice-over

Zodra de route is bepaald, wordt een stappenplan aan de navigatieroute gekoppeld en wordt er door experts, veelal historici maar ook de schrijvers zelf, informatie verzameld. Vervolgens lopen de schrijvers de route eerst voor en dan begint het echte schrijven. Margry volgt daarbij zoveel mogelijk de basisprincipes van een scenario: begin, midpoint en eind. Soms kiest hij een ander perspectief dan voor de bijbehorende aflevering. Niet altijd speelt een personage de hoofdrol, het kan ook een hele wijk zijn, zoals bij Het verhaal van Amsterdam, waar in sommige afleveringen een wijk, bijvoorbeeld de Jordaan, centraal staat.

Ook het sounddesign wordt in het script meegenomen. Het is een belangrijk onderdeel van de podwalk, net zoals geluid belangrijk is voor film. Het beeld krijgt de luisteraar mee op zijn wandeling, maar meer nog door het beeldende verhaal via zijn oortjes. Daarbij is de voice-over leidend, net als in de tv-afleveringen. “Ook geroezemoes, een enkele uitroep, het geluid van kanonnen, een complete luchtvloot van overvliegende vliegtuigen; het draagt allemaal enorm bij aan de beleving en het is kostentechnisch eens een keer niet een beperkende factor,” verduidelijkt Margry. De afdeling sounddesign voegt later geluid toe aan de hand van een lijst met geluidssuggesties die de schrijvers aanleveren.

De voice-over spreekt Notten eerst zelf in om de route te kunnen testen, bijvoorbeeld of de tijdspanne tussen plekken op de route aansluit. “Wat je te vertellen hebt moet tussen twee punten passen. Dat is zelden het geval, dus dan moet de informatie over meerdere punten worden verdeeld. Het is een puzzel van pas- en meetwerk om het grotere narratief zodanig uit te werken en te verdelen over de routepunten, dat de wandelaar het moeiteloos kan volgen.”

Overigens kan het ondanks de voorbereidingen om praktische redenen toch nog misgaan, vertelt Notten. “De podwalk over Bonifatius in Dokkum was zo’n groot en onverwacht succes dat de toestroom aan bezoekers aan het beginpunt van de wandeling tot parkeeroverlast leidde, zodat de route moest worden omgeschreven om op een ander punt te kunnen starten.”

Succesverhaal

Toen Margry aan het schrijven begon, vroeg hij zich af of het een kortstondige hype zou zijn. Maar sinds mensen er na corona weer op uit zijn getrokken, willen ze dat blijven doen en dan is een podwalk een fijne toevoeging. Inmiddels is het succes enorm. Notten vertelt enthousiast dat meteen al na de eerste uitzending de podwalk-app 200.000 keer werd gedownload (inmiddels staat de teller op 332.000). “Op de eerste dag stond de app al meteen bovenaan in de appstore.”

Over de stem van Daan Schuurmans is iedereen enthousiast

Ook Ingrid Walschots (Innovation lead en Format developer innovatieve mediaproducties bij NTR) schrijft het succes toe aan de coronacrisis, waarin mensen veel meer zijn gaan wandelen. “Maar dat is niet de hoofdreden,” vertelt ze desgevraagd. “Jong en oud vinden het heel leuk om te doen. Verhalen luisteren terwijl je wandelt, waarbij de verhalen terugslaan op de plek waar je bent. Over de stem van Daan Schuurmans is iedereen ook enthousiast. En dankzij de techniek met GPS-punten start het verhaal op de juiste plekken: dit heeft iets magisch. De combinatie van al die elementen maakt het tot een succes.”

Daarnaast vertelt Walschots dat ze samenwerken met lokale VVV-kantoren, wandelclubs, lokale kranten en dat er tv-promo’s zijn geweest. “Dit maakt dat de podwalks goed gepromoot zijn. Maar we zien ook dat mensen die een podwalk gelopen hebben dit met veel enthousiasme delen op sociale media, waardoor ze anderen inspireren om de app te downloaden en een podwalk te gaan doen. Er zijn al honderden berichten op sociale media gedeeld: allemaal met foto’s van de gedane wandelingen en blije gezichten van de wandelaars.” Niemand kan nog om het succes van de podwalks heen. “Het is voor 99% zeker dat er in 2025 een omroepbrede podwalk-app gaat komen,” kan Walschots melden. “Dat betekent dat er straks meer podwalks van verschillende omroepen en makers terug te vinden zijn in één app, met een grotere kans op een wandeling in je eigen buurt. Ook de VRT heeft onlangs een podwalk-app gelanceerd bij het tv-programma Dwars door de lage landen met verteller Arnout Hauben.”

Augmented reality

Na Het verhaal van Nederland schreef Notten voor de NTR de podwalks bij Het water komt! Deze vierdelige documentaireserie werd in 2023 op tv uitgezonden naar aanleiding van de 70e herdenking van de watersnoodramp in 1953. De zeven bijbehorende podwalks zijn gekoppeld aan plaatsen waar ingrijpende watersnoodrampen hebben plaatsgevonden: Marken, Dordrecht, Valkenburg, Zwolle, Nijmegen, Oude-Tonge en Amsterdam Tuindorp-Oostzaan. Van Winfried Baijens is de stem die je hoort als je de routes loopt.

De beschikbaarheid van fotomateriaal over de verschillende overstromingen resulteerde bij Het water komt! in een extra feature: via augmented reality kan de wandelaar ter plaatse zien hoe het er ten tijde van de watersnood uit heeft gezien. Met een achtergrond in de IT zijn dit soort toepassingen wel aan Notten besteed. Op het moment is hij betrokken bij de ontwikkeling van een virtual-realitybeleving, waarvan de uitvoering ligt bij Studio VRij uit Amsterdam. Het VR-prototype speelt zich af in een lege ruimte, die met het opzetten van de VR-bril verandert in een zeventiende-eeuwse kroeg, waarin vanwege de tulpenmanie druk gehandeld wordt in tulpenbollen. De bezoeker kan er actief meedoen, maar bij het schrijven van het non-lineaire verhaal houdt Notten ook rekening met de inactieve luisteraar, die genoegen neemt met rondkijken. Voor de uitbreiding wordt er trouwens nog gezocht naar investeerders, naast de Amsterdamse musea die al participeren.

Voor wie het weten wil: voor het schrijven aan de podwalks hanteren de producenten doorgaans vooraf vastgestelde bedragen per podwalk, zoals dat ook geldt voor een tv-aflevering. En, zoals bij de meeste schrijfopdrachten, is de vergoeding niet helemaal in balans met de gemaakte uren.

Echoes en Ereveld Loenen

Gertie Schouten (o.a. Goede Tijden, Slechte Tijden en De Bende van Sjako) is eindredacteur van Plot Magazine en zeker niet onbekend met podwalks. In het kader van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog schreef ze bijvoorbeeld een podwalk over Ereveld Loenen, waar bijna 4000 Nederlandse oorlogsslachtoffers liggen begraven, militairen en burgers. De paden langs de graven kronkelen tussen de bomen door in een – heel tegenstrijdig – prachtige omgeving, die vraagt om een wandeling.

Opdrachtgevers waren de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45, de Oorlogsgravenstichting en de Liberation Route Europe Foundation. Die laatste organisatie had eerder routes uitgezet waarlangs met een QR-code verhalen te beluisteren zijn. “Het idee was er dus al, maar met een locatiegestuurde app wordt de beleving toch anders,” stelt Schouten. Ze gebruikte voor de podwalk de gratis applicatie Echoes, die ze eerst in haar eigen straat uitprobeerde. Voor de op jongeren gerichte pilot koos ze de graven van veelal jonge slachtoffers, bepaalde de route en liep die ter plaatse. “Echoes heeft tegen betaling extra functies beschikbaar, maar ook met de gratis toepassing kun je al veel doen. En op een begraafplaats wil je sowieso niet veel met geluid of muziek gaan werken.”

Schouten raadt wel aan altijd een back-up te maken van materiaal. “Voor je het weet is een appbouwer failliet of is om een andere reden de app niet meer beschikbaar.” Naast een voice-over gebruikte ze in de podwalk getuigenissen van familieleden of bekenden van de slachtoffers die op het Ereveld liggen, wat veel impact heeft als je bij het graf van zo’n slachtoffer staat. De pilot was een testcase voor de betrokken stichtingen die nu offline is, maar mogelijk een breder vervolg krijgt rond met de Tweede Wereldoorlog verbonden locaties.

De toekomst in stappen 

Niet alleen voor historische onderwerpen zijn podwalks te ontwikkelen, er zijn genoeg andere mooie invalshoeken te bedenken, zoals architectuur en kunst. De enige beperkende factor is dat, ondanks de budgettaire voordelen boven film, ze relatief duur zijn om te ontwikkelen. Dat komt met name door de hoge investeringen die het ontwikkelen van een app meebrengt en waarvan de kosten steeds op de begroting drukken. Tenzij je een gratis applicatie gebruikt.

Maar afgaande op de grote belangstelling en de nog lang niet uitgeputte mogelijkheden voor podwalks, zullen er nog veel stappen worden gezet. Niet alleen door al die geïnteresseerde wandelaars, maar ook door alle toekomstige makers die verdere stappen zullen zetten in de ontwikkeling van de podwalk.

Tips voor podwalkschrijvers

• De beleving is belangrijker dan informatie.
• Verwijs naar wat de wandelaar ziet, maak gebruik van de omgeving.
• Hou het simpel. Vermijd moeilijke woorden en ingewikkelde zinnen.
• Laat de wandelaars doorlopen. En benoem het wanneer ze moeten halt houden.
• Beperk het gebruik van jaartallen: het is geen geschiedenisles.
• Soundscape alleen als er ruimte, tijd en weinig omgevingsgeluid is.
• Benoem iedere track met een passende, korte titel. Dit ziet de gebruiker in de app.