Centraal: tussen single plays en een serie
Randy Oost heeft veel geprobeerd voor hij uitkwam bij het schrijven van scenario’s. Studies politicologie en kunstgeschiedenis brak hij af; hij werkte onder meer als boerenknecht, steigerbouwer en zeematroos, een allegaartje van baantjes waarvoor je geen opleiding nodig had maar wel vreemde werelden mee kon betreden. Na een lange fietsreis werd het tijd om iets te doen waarin hij kon groeien. Nog even twijfelend tussen landmacht en film studeerde hij uiteindelijk in 2017 als scenarist af aan de Filmacademie. Oost schreef de derde aflevering van de serie Centraal, die vanaf komende vrijdag te zien is op NPO 3. Centraal is de opvolger van de One Night Stands.
Je schreef voor Centraal de derde aflevering, Teef, die op 15 november wordt uitgezonden. Kun je daar wat meer over vertellen?
Het plan voor Teef is ontstaan bij regisseur Laurens Jans en diens vaste director of photography en verhaalpartner Herman van den Bosch. Het gaat over een jonge vrouw die opgroeit in een hondenasiel en een hond ontmoet die is zoals zij: onaangepast en vol woede, maar daaronder eigenlijk heel gevoelig. Uiteindelijk groeien ze naar elkaar toe en wordt de jonge vrouw gered van haar eigen destructiviteit.
Laurens, Herman en ik komen uit hetzelfde Limburgse grensgebied, dus als we dromen over filmplannen dan zien we dezelfde werelden en karakters voor ons. Die gemeenschappelijke taal die we spreken maakt zo’n ontwikkeling erg leuk. Daarnaast maakten we al jaren korte films samen, waardoor je toch een beetje een soort familie wordt, inclusief alle patroontjes van heftig kibbelen en weer goedmaken.
Het voelt echter erg dubbel voor me om over Teef te praten, aangezien Laurens en Herman na een conflict met de producenten tot mijn grote spijt tijdens de pre-productie van het project zijn gezet. De regisseur die het toen heeft overgenomen, Jamille van Wijngaarden, heeft het overigens fantastisch gedaan onder de enorm uitdagende omstandigheden waarin ze terechtkwam. Maar, naast alle plannen waarmee ik nu bezig ben, kijk ik er erg naar uit om de handen weer ineen te slaan met Laurens en Herman, alhoewel dat op het moment nog aftasten is.
Wat inspireert je?
Daar heb ik wel even over na zitten denken in voorbereiding op dit gesprek. Er zijn zo ongelooflijk veel media tegenwoordig: series, films, theater, muziek, literatuur, tijdschriften, nieuwsbrieven, podcasts, games, websites. Al die content. Ik voel me eigenlijk constant verdrinken in alle dingen die ik mis, dingen die ik nog zou moeten lezen, luisteren of kijken. Maar ik vind de laatste tijd steeds meer rust in tot me nemen wat ik natuurlijkerwijs tegenkom, vanuit interesse en toeval, en me er bij neerleggen dat je nu eenmaal een hele hoop mist.
Ik ben van nature helemaal niet zo’n cinefiel, ik lees redelijk wat reportages en onderzoeksjournalistiek en trek eerder naar series en boeken toe. Die unieke input is denk ik deels ook wat ons allemaal anders maakt als makers.
Dan hebben we het nog niet eens gehad over al die andere dingen in het leven die je kunnen inspireren. Wat me veel brengt op dat gebied is zelfonderzoek. Dat neemt de laatste paar jaar de vorm van tantra aan. Ik ben huiverig om dat woord te gebruiken, want het roept volgens mij veel beelden en associaties op die niet kloppen.
Wat is tantra?
Een uitgebreid onderzoek naar wat je voelt, denkt, ervaart. Eigenlijk naar hoe het is om te leven. Zonder dat je daar een dogmatisch antwoord op vindt. Meestal is het voelen in de onzekerheid en het niet-weten al heel waardevol. Seks kan onderdeel zijn van zo’n onderzoek, maar het is lang niet alles. Tantra leert me om te proberen open en onbevooroordeeld te blijven en om de schaduwzijdes van mezelf en anderen onder ogen te komen. Verdriet, woede en angst mogen een plek hebben. Je kunt jaloers zijn of diep haten. Niet dat je dat vervolgens moet uitleven of zo, maar je mag het wel voelen.
Ik ben als kind heel rationeel opgegroeid en zoals veel mensen liep ik daar op een gegeven moment in vast. Dan ga je op zoek naar wat er nog meer is buiten je denken. Ik ben hierop uitgekomen. Ik weet niet of ik er per se vrediger van word, ik voel me nog vaak jachtig en gestrest, verloren in gedachtes of emoties. Maar af en toe stilstaan en gewoon voelen wat er is brengt me veel. En ook dat je mensen leert kennen van wier onderzoek je soms getuige mag zijn en die getuige willen zijn van mijn onderzoek. Dat geeft me inspiratie voor wat ik wil vertellen als maker, voor wat mijn karakters beweegt. Het is één zandkorrel minder in de woestijn van onwetendheid, maar desalniettemin vinden die inzichten hun weg naar mijn verhalen.
Iets anders: dit was het eerste jaar van Centraal, de opvolger van de One Night Stand. Hoe ging dat?
Het groepstraject, met alle teams gezamenlijk, was uitdagend maar erg leuk. Het was een collectief onderzoek naar wat dit format precies was, iets tussen single plays en een serie in eigenlijk. Hoe konden we dat laten werken? Zoals bij elk onderzoek zijn sommige dingen meer geslaagd dan andere en er zijn genoeg lessen uit te trekken. Maar laat ik vooropstellen dat het supertof was om zo samen te mogen werken met andere, vrijwel allemaal nieuwe makers, onder leiding van Mieke de Jong.
Ik hoorde her en der wat gemorrel over hoe het format uiteindelijk heeft uitgepakt, maar volgens mij wordt er te snel aan voorbijgegaan dat de omroepen en fondsen veel moeite doen om talentontwikkeling te blijven faciliteren, ook nu er van buiten steeds meer druk komt om investeringen te vertalen naar kijkcijfers. Dat nieuwe makers de kans krijgen om deze stap te maken, van korte film richting speelfilmlengte, lijkt me belangrijk voor onze hele industrie.
Dat het format bepaalde kaders heeft, hoort bij films en series maken. Er zijn altijd kaders in ons vak, toch? Of je nu een korte film maakt voor een paar honderd euro of de nieuwste Marvel-blockbuster mag schrijven, vroeg of laat krijg je daarmee te maken. Of dat nu is vanwege financiële of productionele redenen, of omdat een van de mensen met wie je samenwerkt een andere mening heeft.
Soms moeten we ons best doen om de kaders op te rekken wanneer dat belangrijk is voor de inhoud, maar wij nieuwe makers moeten ook leren omgaan met de realiteit en er juist creativiteit uit zien te halen. Het is waardevol om als maker de kans te krijgen om te experimenteren en niet meer dan normaal, ik zou zelfs zeggen wenselijk, dat sommige van die experimenten mislukken. Ik snap de vrees dat nieuwe makers niet meer de kans krijgen om op hun bek te gaan. Dat zou misschien op korte termijn problemen oplossen maar op lange termijn alleen veilig, conformistisch werk opleveren. Dat lijkt me voor niemand goed.
Wat zou je graag willen maken, als je alles kon doen?
Leuke vraag na wat ik net over kaders heb gezegd, haha. Ik schrijf op dit moment aan een aflevering van De straat en een aflevering van het derde seizoen van Mocro Maffia. Wat ik in het algemeen graag zou maken? Ik ben al jaren erg geïnteresseerd in series. Die langere lengtes bieden simpelweg meer verhaalruimte, welke schrijver wil dat nou niet? Ik vind het heel tof dat de miniserie ook weer in trek is. Veel langlopende series gaan op een gegeven moment maar door, niet om inhoudelijke maar om financiële redenen, waardoor prachtige verhalen soms een krachtig einde wordt ontzegd. Uiteindelijk naai je daar zowel jezelf als maker mee als de kijker. Wat zegt nu meer over de betekenis van een verhaal dan hoe het eindigt?
Verder ben ik erg benieuwd naar wat het groeiende marktaandeel van streamers gaat doen voor de mogelijkheden hier. Überhaupt ben ik benieuwd hoe Europese series zich blijven ontwikkelen. Ik ben, zoals veel anderen, opgegroeid op een dieet van Amerikaanse en Britse films en series, en het is mooi om te zien dat Europese makers steeds meer gewicht in de schaal leggen. Dat we daarbij samenwerken met mensen uit omringende landen lijkt me alleen maar goed. Onze politiek houdt al lang niet meer op bij onze landsgrenzen, dus het is logisch dat onze verhalen dat ook steeds minder doen. Dus als je vraagt waar ik over een aantal jaar zou willen zijn, dan zou werken aan zo’n Europese coproductie me fantastisch lijken. Maar eerst nog maar eens hier heel veel meters blijven maken.
De zes delen van Centraal worden vanaf vrijdag tot en met 26 december wekelijks om 21.30 uur uitgezonden op NPO 3. Meer informatie hier.
Foto Randy Oost: Kiki Reijners