‘But please don’t feel guilty’

Wat eindigde met een film begon met een foto. In 2008 maakte de Amerikaanse acteur/schrijver/regisseur Jesse Eisenberg (Mark Zuckerberg in The Social Network) met zijn vrouw een rondreis door Polen, het land van zijn joodse voorouders. Hij had zijn hoogbejaarde oudtante beloofd een foto te maken van het huis in het stadje Krasnystaw, waar zij woonde tot de Tweede Wereldoorlog uitbrak en haar leven voorgoed veranderde.
Eisenberg verwachtte dat oog in oog staan met dit huis vol verleden hem diep zou raken, maar nee – het liet hem onbewogen.

Deze ervaring, het uitblijven van een emotionele connectie met het verleden, zette wel iets in gang. Eerst schreef hij het toneelstuk The Revisionist over David, een jonge Amerikaan die op de vlucht voor werk- en privéproblemen zijn oudtante in Polen bezoekt, een overlevende van de Holocaust. Gaandeweg het stuk wordt David steeds nadrukkelijker geconfronteerd met de morele erfenis van zijn achtergrond en zijn westerse privileges.

Later volgde het toneelstuk The Spoils, over Ben, een narcistische, gefrustreerde jonge filmstudent zonder succes, woonachtig in een luxe appartement in New York, en vol wrok tegenover alles en iedereen. 

David en Ben lijken erg op de hoofdkarakters in een volgend project van Eisenberg, het korte verhaal Mongolia waarin twee schoolvrienden, een ingetogen David en een impulsieve Denis, samen naar Mongolië reizen waar een vriend van Denis in the middle of nowhere in een yurt woont. Denis verlangt naar een puur en rauw, een authentiek leven, en denkt dat daar te vinden. Als blijkt dat zijn vriend een eco-toeristisch centrum aan opzetten is, ontsteekt Denis in woede en binnen een etmaal zitten hij en David weer in het vliegtuig naar Amerika.

Een zinnetje waarin het gruwelijke verleden en het gemak van het heden samenkomen – dat triggerde hem

Eisenberg probeerde het verhaal te verscripten maar kwam niet verder dan dertig pagina’s. Er miste iets. Hij wilde er al de brui aan geven toen hij toevallig een advertentie op het internet voorbij zag komen: “Auschwitztours (inclusief lunch)”.

Een zinnetje waarin het gruwelijke verleden en het gemak van het heden samenkomen – dat triggerde hem. Zijn rondreis door Polen, zijn toneelstukken, Mongolia, elementen uit dit alles vielen samen en in een flits zag hij de blauwdruk van een nieuw verhaal voor zich: twee neven uit New York gaan samen op holocausttour. Inclusief lunch.

 “My exploration into my family’s history was really just my attempt to get some meaning in my otherwise boring life”, aldus Eisenberg over het schrijven het script van A Real Pain. Dat klinkt wat laconiek maar hij gaat het persoonlijke en betekenisvolle bepaald niet uit de weg. David en Benji komen tijdens hun reis in aanraking met trauma, verlies en overleving en een schuldgevoel dat zij het beter hebben dan hun voorouders en daar wellicht te weinig mee doen.

Eisenberg wilde in eerste instantie de rol van Benji op zich nemen. De producenten raadden hem dit echter af, omdat het in combinatie met het regisseren van de film een te zware wissel op hem zou trekken

Voorts volgt het script vrij letterlijk de route die hij en zijn vrouw in 2008 aflegden en het huis van David en Benji’s oma is het huis waar zijn oudtante woonde, het huis van de foto. De zoon in de film is Eisenbergs echte zoon, het personage dat de Rwandese genocide overleefde is gebaseerd op een van zijn vrienden. Bovendien is David heel erg zoals Eisenberg, en Benji is heel erg zoals Eisenberg precies niet is – wat niet wegneemt dat Eisenberg in eerste instantie de rol van Benji op zich wilde nemen. De producenten raadden hem dit echter af, omdat het spelen van een dergelijk complex karakter in combinatie met het regisseren van de film een te zware wissel op hem zou trekken.

Eisenberg luisterde naar dit advies, ging voor de rol van David, met als misschien wat onverwacht gevolg dat A Real Pain door velen herinnerd zal worden als de film van Kieran Culkin…

Zijn komst bij het project had aanvankelijk weinig voeten in de aarde en vervolgens heel veel voeten in de aarde. Hoewel Eisenberg niet bekend was met diens werk als acteur, zelfs de hitserie Succesion niet had gezien, wilde hij maar één man voor de rol van Benji: Kieran Culkin, Culkin hoefde zelfs geen auditie te doen. Niet lang nadat Eisenberg hem het script had gestuurd, belde hij Culkin op en vroeg of hij ja zei tegen de rol.

Culkin was stomverbaasd: “This was crazy, this guy has not seen me in anything ever. And on a phonecall he is like: do you like it, you wanna do it? And thinks this is a normal way to cast people in a movie? We only met twice!”

Een van die ontmoetingen, bij een auditie van de film Adventureland, was blijkbaar genoeg geweest: de twee hadden een dialoog samen waarbij Culkin Eisenberg totaal overrompelde, hij viel hem niet alleen in woord aan, zoals de scène vroeg, maar werd heel erg fysiek. Jaren later zou Eisenberg bedenken dat die confrontatie heel erg als Benji (opdringerig, verrassend) en Eisenberg (gecontroleerd, beschouwend) voelde.
Eigenlijk was Culkin al Benji voor Benji überhaupt bestond.

Culkin zei dus ja tegen de rol om vervolgens meerdere keren uit het project te stappen. De reden: hij zou wekenlang in Polen moeten verblijven en zo lang wilde hij niet bij zijn twee kinderen weg zijn – misschien omdat zij hem niet konden missen, maar vooral omdat hij niet zonder hén kon.

Ontroerend natuurlijk, tenzij je producent bent van de film, en je enkele dagen voor de eerste draaidag andermaal een telefoontje van Culkin ontvangt die nu toch echt afziet van de klus. De producent in kwestie, Emma Stone (ja, die Emma Stone) reageerde dit keer stoïcijns: “No problem.” Kieran, verbluft door deze reactie, stelde voor om te helpen een vervanger te vinden. Stone zei dat dit niet nodig was: als Culkin er echt mee wilde stoppen, dan was het klaar, dan zou ze bij deze de stekker uit het project trekken. “But please don’t feel guilty.” Stone wachtte een antwoord niet af en hing op.

Culkin voelde zich uiteraard wél schuldig, wat Stones opzetje natuurlijk was, belde opnieuw op en ging weer aan boord. En dit keer definitief.

Bijna twee jaar later won Culkin een Oscar voor zijn rol. Zijn uitverkiezing was niet verrassend, zijn speech was dat wel – zeker voor mensen die niet weten dat de wereldberoemde acteur liever thuis bij zijn kids is dan dat hij op de set staat: hij bedankte zijn vrouw liefdevol en herinnerde haar eraan dat ze hem ooit had beloofd dat ze een derde kind zouden nemen als hij een Emmy Award won, en dat ze zelfs een vierde zou overwegen als hij een Oscar zou winnen. Culkin, op het podium voor een miljoenenpubliek, tegen zijn vrouw: “So, let’s get cracking on those kids, what do you say?”

Ooit stond Eisenberg voor een deur in Polen en voelde helemaal niets. Hij maakte een foto, er kwam een film – en, wie weet, ook gezinsuitbreiding.