Blikwisselingen zijn de kantelpunten van ‘In Blue’

Bij scenarioschrijver Jaap van Heusden begint het werken aan een film vaak met een fascinatie voor een nieuwe, voor hem tot dan toe gesloten wereld. Zijn nieuwste film In Blue, die deze maand uitkwam, brengt twee van die werelden bij elkaar. Lin, een doorgewinterde stewardess, moet tijdens een vlucht naar Boekarest helpen met een bevalling. In de nasleep rijdt haar taxi de 15-jarige Nicu aan, die in tunnels onder de stad woont.

“Jan Willem den Bok, met wie ik dit project begon, en ikzelf hadden allebei al langer een onuitgesproken ‘crush’ voor de ongenaakbare blauwe vrouwen. De catch-me-if-you-can-romantiek van strakke KLM-uniformen en eindeloze blauwe luchten. Bullshit natuurlijk, maar toch, wij wilden weten wat er achter de decorwanden van zo’n biotoop schuilgaat. Dat bleek ondanks alle veiligheidsvoorschriften rond vliegen makkelijker te achterhalen dan we dachten. Alleen al bij KLM werken 7000 mensen als cabinepersoneel, die trots zijn op hun beroep en er graag over praten.
 
Het hele feit dat ze vanaf huis in de trein al in dat blauwe uniform op reis gaan. Dat is performance art. Het was Jan Willems idee om daar iets mee te doen. Hij heeft een paar korte documentaires gemaakt over de wolfpacks van jongens die op straat overleven in Brazilië en Oekraïne en werd daarbij heen en weer geslingerd tussen hun bizarre levens en zijn eigen veilige bestaan in Nederland. Stewardessen hebben voortdurend die ervaring, redeneerde hij.
 
Uitwerpselen
 
Ergens in de winter van 2010, in de eerste fase van het script voor In Blue, trokken Jan Willem en ik op met jongens die op straat leefden in Kiev en woonden in verwarmingskelders van flats. Vaak tussen de stank van hun eigen uitwerpselen. Een hard bestaan, maar die gastjes waren ook sterk. Ze wisten illegaal stroom af te tappen en hadden soms zelfs een oude tv. Veel van hen snoven lijm.
 
Jan Willem had toen al de grote lijnen van het verhaal in zijn kop zitten. Hij had ooit aan zijn producer gevraagd of ze geen kinderen had gewild en schreef in een toelichting op een treatmentversie van het project: “Ze schoot vol. Ik schaamde me dat ik het had durven vragen, maar ze schudde haar hoofd. Bij haar was het nu eenmaal anders gelopen. Dit gemis staat aan de basis van deze film, die laat zien hoe liefde kan veranderen. 
 
Bij Lin begint deze liefde als een biologische drift, een allesomvattende instinctieve hunkering naar moeder zijn, maar verandert daarna langzaam in een liefde die veel breekbaarder is, omdat de erkenning van mislukkingen en onvermogen daarin een plaats heeft gekregen. Bij Nicu is een hunkering naar liefde bijna niet meer te bespeuren. Genegenheid lijkt verdwenen in zijn keiharde wereld. Hij vertrouwt noodgedwongen op zijn dierlijke instincten. Verlangen naar liefde van een ander maakt hem breekbaar. Maar deze jongen, die zelf een compleet verwrongen beeld van liefde heeft, durft langzaam te geloven dat iemand om hem geeft.”
 
Doordringen tot de ziel
 
Voor mij is het bizar om te zien dat, na de rollercoaster die het script en de film sindsdien hebben beleefd, Jan Willems visie nog steeds het hart van de film verwoordt. In elke cursus roman- of scenarioschrijven krijg je het advies om je drijfveren op te schrijven. Maar het voelt vaak obligaat. Mijn truc om met de papierlast van fondsaanvragen om te gaan, is om niet voor de lezers maar voor mezelf te schrijven. Om al die visies en treatmentversies te gebruiken om steeds dieper door te dringen tot de ziel van het verhaal en de personages. Dat daar een deadline aan vastzit is dan ineens lekker.
 
Door de explosieve situatie in Oekraïne en de vliegramp moesten we het verhaal naar Boekarest verplaatsen. Ik pakte het script over van Jan Willem, die inmiddels druk was met andere projecten. In Roemenië kreeg ik een stoomcursus ‘leven in de verwarmingstunnels’ van Flori, onze tolk en fixer, die zelf meer dan vijf jaar deel uitmaakte van die groep, voordat ze aan straat en drugs wist te ontsnappen.
 
Etnobotanic
 
Al gauw bleek dat lijmsnuiven niet langer het grootste probleem was. Steeds vaker hoorde ik dat woord ‘etnobotanic’, een andere naam voor ‘krokodil’, een drug die het brein aantast, de huid opvreet en een schubachtige laag littekens achterlaat. Etnobotanic geeft een high van maar een uur of twee en daarna wil de gebruiker meteen weer scoren. De levensverwachting is één tot twee jaar.
 
Een van de bezoeken aan die claustrofobisch makende tunnels staat me nog goed bij. Het was verzengend heet. In een ruimte zaten een stuk of dertig jongens en meisjes tussen de 10 en 25 jaar op dikke verwarmingsbuizen. Bijna iedereen was high. Onder de zolen van mijn schoenen knerpte het door de centimetersdikke laag van gebruikte naalden. Een dag eerder was een meisje uit de tunnel doodgegaan, ergens in de buurt was een wake voor haar. Dat soort dingen zijn in de film beland. De ellende geeft Nicu, die geen krokodil gebruikt, extra motivatie om aan dit leven te ontsnappen. En Lin de noodzaak om Nicu niet aan zijn lot over te laten.
 
Mart Dominicus, die mijn sparring partner werd toen Jan Willem van boord was gegaan, spoorde me aan om niet tot de set te wachten met het maken van grote keuzes in regie. Hij wist dat ik geloof dat een film eigenlijk een opeenstapeling is van blikken. Niet een gebeurtenis, maar de weerslag daarvan in de ogen van de personages vertelt wat er verandert. Het mooie als je de film nu terugziet, is dat je via drie blikwisselingen de kantelpunten van de relatie tussen Lin en Nicu ervaart.
 
Nu de film in première is gegaan en de eerste reacties van kijkers en recensies binnendruppelen, verbaas ik me erover hoezeer ze iets echoën van de eerste intentieverklaring van Jan Willem: “Wat we willen is een verhaal vertellen waarin egoïstische liefde door pijn en erkenning transformeert in een veel diepere liefde die de ander zoekt en zichzelf kan vergeven. Grote woorden. Maar hopelijk hebben we ze verpakt in aangrijpende beelden.”

Foto vlnr: Jaap van Heusden, Maria Kraakman en Bogdan Iancu tijdens de opnames in Boekarest.

In Blue is momenteel te zien in 27 bioscopen: http://inbluedefilm.nl/