Romantische komedies: het tijdloze gegeven van de ene grote liefde

Een luxe auto met politie-escorte stopt voor Downing Street nummer 10. Eenmaal binnen ontmoet de kersverse minister-president zijn huishoudelijk personeel. Terence, het hoofd van de huishouding, is als eerste aan de beurt. Na een gevatte opmerking van ’s lands nieuwe baas over zijn perverse oom die ook Terence heet, volgt Pat, de schoonmaakster, die ook op een grappige opmerking wordt getrakteerd. Tot slot is Natalie aan de beurt, een stralende jonge vrouw met appelwangetjes.

“Hallo David, eh ik bedoel meneer – shit ik kan niet geloven dat ik dat net gezegd heb”, gooit ze er van de zenuwen uit. “En nu heb ik shit gezegd, twee keer zelfs, het spijt me echt meneer.” “Is niet erg, je had ook fuck kunnen zeggen en dan hadden we echt een probleem gehad”, antwoordt hij. Dankbaar lacht ze om deze reddingspoging. “Ik had al zo’n voorgevoel dat ik het zou verkloten op de eerste dag…  oh piss it”, roept ze uit, zich al blunderend bewust van haar laatste blunder. Hij kijkt haar aan met een mengeling van verbazing en amusement en zij slaat haar hand voor haar mond van schaamte, maar ondertussen blijven ze elkaar aankijken met een betoverde blik in hun ogen. Als de door Hugh Grant vertolkte minister-president vervolgens wegloopt, kijkt hij nog een keer gebiologeerd om naar dat wonderlijke meisje..
 
Zie hier de meet-cute uit het begin van Love Actually. Een meet-cute is een grappige, onhandige, ontwapenende ontmoetingsscène tussen twee personages die uiteindelijk met elkaar eindigen en is een van de hoofdingrediënten van elke romantische komedie. Twee mensen die verliefd worden, daar draait het om in romantische films en veel mooier wordt het niet in het leven. In romkoms moeten die twee dan ook nog allerlei komische, hilarische, ongemakkelijke of ironische situaties overwinnen om uiteindelijk samen te komen.
 
De regels van de romkom

De befaamde filmcriticus Roger Ebert omschreef de romkom als “een komische situatie die uitsluitend is opgezet om een man en vrouw bij elkaar te brengen, zodat ze in de rest van de film hun lotsbestemming verder kunnen uitwerken”. Het is een duidelijk afgebakend genre, met als vaste elementen onder andere de eerder genoemde meet-cute en natuurlijk die welbekende run for love aan het einde (vliegveld, anyone?).
 
De regels zijn over het algemeen helder. Zo zijn de twee hoofdpersonen aan de buitenkant heel verschillend (maar van binnen zijn het uiteraard verwante zielen) en die hoofdpersonages moeten tot driekwart van de film door omstandigheden gescheiden blijven. Ook moet het romantische personage (de love interest) te maken hebben met het hoofddoel van de protagonist, want die is vaak met hele andere dingen bezig dan de liefde. In The American President heeft Sydney Ellen Wade bijvoorbeeld niet door dat de president haar gebruikt om zijn wapenwet erdoor te krijgen. De protagonist moet uiteindelijk kiezen tussen het hoofddoel en de liefde en dit is een duivels dilemma. Na driekwart van de film zien de personages in dat ze bij elkaar horen, maar dan zet een gebeurtenis alsnog de boel op zijn kop en worden ze gedwarsboomd in hun geluk. Het koppel moet vervolgens deze laatste hobbel overwinnen voordat ze elkaar eindelijk in de armen kunnen vallen. Aan het einde hebben ze een fundamentele waarheid over zichzelf geleerd en zijn ze ten goede veranderd.
 
Schrijver en filmtheoreticus Michael Hauge onderscheidt zes categorieën van conflict in romkoms:
1. Secrets & Lies – het meest voorkomende model. Veel romkoms hebben een element van deceptie: de held of heldin houdt informatie achter, meestal voor de persoon waar hij of zij voor valt. De waarheid zal de geliefden uit elkaar drijven.
2. The Imposter – een variant op de eerste categorie, waarin de protagonist zich voordoet als iemand anders.
3. The Magic Spell – een wens, vloek, kracht, of mythisch figuur verandert het leven van de protagonist, die verliefd wordt terwijl hij of zij hiertegen strijdt.
4. Peter Pan & Wendy – dit genre is vooral populair geworden sinds de films van Judd Apatow. Mannen die vastzitten in emotionele puberteit moeten hun verantwoordelijkheid nemen om het hart te kunnen winnen van een meer volwassen vrouw.
5. Slumming It – komt vooral voor in Britse romkoms, waarin klassenverschillen zorgen voor problemen. Ook Pretty Woman is een voorbeeld van deze categorie.
6. The Long Haul – deze meer realistische romkomvariant beslaat een langere periode waarin de personages meevaren op de golven van een relatie. Woody Allen is een meester in dit soort romantische komedies.

De meeste romkoms zijn een combinatie van twee of zelfs meer categorieën.
 
Ook Nederland heeft een traditie in romantische komedies. Vooral sinds Alles is liefde het genre in 2007 een nieuwe injectie gaf, is de romkom een vast gegeven in de Nederlandse bioscoop en komen jaarlijks meerdere films uit. Onlangs ging Voor Elkaar Gemaakt in première, een remake van de succesvolle Duitse romkom Vaterfreuden uit 2014 over een verstokte vrijgezel die onvruchtbaar wordt, maar uiteindelijk beseft dat hij toch graag een gezin wil. Scenarist Dirk Gerritsen schreef samen met Marion Pauw de Nederlandse versie. Hij bestudeerde veel romantische komedies en wat hem opviel, was een lange derde akte waarin nog veel gebeurt. “In romkoms is het toch vaak heel simpel: meisje wordt verliefd op jongen of andersom, en dan verwacht je natuurlijk als kijker dat die twee samen gaan komen. Daarom zie je tegenwoordig steeds meer dat ze al halverwege bij elkaar komen, of nog eerder, en dat er dan allerlei verwikkelingen ontstaan binnen die relatie. Dat vond ik interessant, dus heb ik geprobeerd aan het einde een langere emotionele climax toe te voegen.”

Eveline Hagenbeek, die het scenario schreef voor Rokjesdag (en daarvoor de Visser-Neerlandiaprijs won), keek veel romkoms om de structuur ervan te analyseren. Vooral Love Actually was een inspiratiebron omdat in deze mozaïekfilm, net als in Rokjesdag, meerdere koppels voor elkaar vallen. “Ik heb die film helemaal geanalyseerd, al die lijntjes bekeken”, legt ze uit. “Hoeveel scènes zijn er per personage? Wat is de hoofdlijn? Sommige verhaallijnen hebben echt maar een paar scènes, heel knap.” Lastig vond ze dat in haar verhaal, dat gaat over een speciale kookworkshop voor singles, alles zich in één weekend afspeelt. “Personages moeten met grote liefdesverklaringen komen, maar ze kennen elkaar natuurlijk pas een paar dagen. In Notting Hill bijvoorbeeld hadden ze een jaar de tijd om echt voor elkaar te gaan.”
 

Romantiek in De 9 Straatjes

Het basisidee voor Hartenstraat ontstond in het hoofd van producent Edvard van ’t Wout. “Ik wilde iets doen met De 9 Straatjes in Amsterdam, omdat ik die nog niet eerder op het scherm gezien had, en ik wilde iets doen met internetdating. Dat idee heb ik toen aan Judith Goudsmit gepitcht en gevraagd of zij wilde meedenken over een synopsis. Sanne Vogel was al in een vroeg stadium betrokken bij de scriptontwikkeling. Uiteindelijk werd het toen hun verhaal.”
 
Het hoofdidee was dat mensen zich bij internetdaten vaak anders voordoen dan ze zijn. “Dat misverstand hebben we doorgevoerd in het scenario: de hoofdpersonen chatten online met elkaar en hebben hele leuke gesprekken, terwijl ze in het dagelijks leven vlakbij elkaar wonen en elkaar niet kunnen luchten of zien. Als kijker heb je natuurlijk een voorsprong, dus je denkt: wanneer ziet ze het nou? Wanneer ziet hij het nou?”
 
Van ’t Wouts productiebedrijf 2CFILM maakte ook Hartenstrijd, dat zich eveneens afspeelt in een bepaalde buurt in Amsterdam, in dit geval de Pijp. Hartenstrijd was oorspronkelijk bedoeld als vervolg op Hartenstraat, maar het verhaal en de personages weken uiteindelijk te veel af. “De kunst was om die films toch op de een of andere manier aan elkaar te linken, terwijl het hele andere verhalen zijn. De ingrediënten zijn wel hetzelfde: het zijn allebei conceptfilms die zich afspelen op de vierkante kilometer.”
 
Nienke Römer schreef het scenario voor Hartenstrijd, haar eerste speelfilm. Ze kreeg veel vrijheid om te doen wat ze wilde, zolang het maar in het genre paste. Ook zij ging studeren op de structuur van romantische komedies: “Wat zijn de voorwaarden waar zo’n film aan moet voldoen? Iedereen weet bij het begin al dat het goed gaat aflopen, dus dat is helemaal niet de vraag. Het enige wat je kunt doen is proberen het zo leuk mogelijk in te vullen en daar je eigen ding mee proberen te doen. Ik had lol in het omdraaien van mannen- en vrouwengedrag: een man die zich noodgedwongen meer moet verdiepen in hoe vrouwen met relaties omgaan en een vrouw die kijkt hoe mannen dat doen. De illusie dat ik vernieuwend zou zijn had ik totaal niet. Als ik maar een film schreef die enigszins klopte en fijn zou zijn om naar te kijken, was ik tevreden. Ik wilde mijn eigen plezier erin stoppen, iets wat ik zelf zou willen zien. Dan krijgt een film vanzelf eigenheid.”
 
Chemie

Het is sowieso moeilijk om nog echt iets vernieuwends te maken op romkom-gebied, vindt Eveline Hagenbeek. “Alle obstakels die je kunt bedenken qua liefde zijn uitgekauwd of niet meer relevant. De manier waarop je het basisgegeven invult, daar moet je origineel in zijn.” Hoeveel ruimte is er eigenlijk om clichés te omzeilen? Hagenbeek: “Mijn coach Pieter Bart Korthuis en ik hebben weleens geprobeerd rollen om te draaien, dat het meisje uiteindelijk moet rennen om de jongen terug te winnen, maar dat werkte gek genoeg niet. Het voelde gewoon zó fout, misschien omdat het diep ingesleten is in onze cultuur dat de man moet jagen?” Volgens Dirk Gerritsen bevat Voor Elkaar Gemaakt wél vernieuwende elementen. “De hoofdpersoon ontmoet iemand die eigenlijk al de moeder van zijn kind is. Pas daarna wordt hij verliefd op haar. Er is een soort hormonale aantrekkingskracht, ze voelen gewoon dat er iets is. Dat vond ik wel anders en origineel.”
 
De geloofwaardigheid van een romkom is de sleutel tot het succes, vinden zowel de drie schrijvers als de producent. “Ik ben een liefhebber van het genre”, aldus Nienke Römer. “Een goeie romkom is heel fijn, met de nadruk op goeie, want er is ook veel prut. De casting is van enorm belang; er moet chemie zijn. Je moet als publiek snappen dat twee mensen bij elkaar willen horen. Je kunt schrijven wat je wilt, maar als dat er niet is houdt het op.” “Je moet geraakt worden”, voegt Eveline Hagenbeek toe. “Kwetsbaarheid is belangrijk, de maskers moeten af, personages moeten een offer doen voor de liefde.”
 
Volgens Dirk Gerritsen moet een romkom niet alleen herkenbaar en grappig zijn, maar ook raken aan onderliggend drama. “Het moet soms pijn doen, want dat is in het echte leven ook zo. In een goede romkom zitten nu en dan heftige scènes die pijnlijk en vervelend zijn. De positieve scènes daarna worden op die manier alleen maar leuker en fraaier.” Een romkom is mislukt als je aan het einde niet gelooft dat de twee hoofdpersonen echt van elkaar houden, vindt Edvard van ’t Wout. “Dat je denkt: gaat ze nou met hém eindigen? Really? Het spel is dat je steeds op het verkeerde been wordt gezet, maar uiteindelijk komen de twee hoofdpersonen natuurlijk altijd bij elkaar. Alhoewel: in Soof 2 niet, dus dat kan ook. Je keuze als maker moet in ieder geval helder zijn.”
 

Herkenbaarheid

In Nederland blijft het romkomgenre populair, terwijl bij een deel van het publiek ook een soort verzadiging is opgetreden. Er heerst romkom-moeheid, in ieder geval bij de critici. Is dit een kwestie van overdaad schaadt? Zijn er te veel ondermaatse, ongeloofwaardige films uitgebracht? “De Nederlandse romkom is meer een vergaarbak dan een formule”, vindt Van ’t Wout. “Comedy waar een liefdeslijntje in zit, wordt al een romantische komedie genoemd. Soms eindigt een film wel romantisch, maar gaat de film eigenlijk over iets heel anders.”
 
Ondertussen zijn op Netflix steeds steeds meer series te zien die een andere kijk op liefde bieden. Daarin hebben personages genoeg aan zichzelf of hun vriendengroepen en is een relatie een leuke extra, maar niet essentieel. Is de klassieke romkom niet meer van deze tijd? Is het romantische ideaal van die ene grote liefde hopeloos ouderwets? Eveline Hagenbeek denkt van niet: “Al moet het niet te veel een sprookje zijn, we weten inmiddels wel beter. Toch, de liefdesverklaring aan het einde van een romkom moet groots zijn. En liefde is van alle tijden, het is waar de hele wereld op draait.”

“Je wilt naar iets kijken dat groter is dan het leven dat je kent”, stelt Van ’t Wout. “Hartenstraat was echt een feelgood sprookje en die film scoorde boven verwachting goed, terwijl we bij Hartenstrijd kozen voor een meer realistische uitstraling en een meer beschouwende stijl. Van Hartenstrijd had ik qua bezoekersaantallen meer verwacht, maar waar dat nou aan ligt – er zijn zoveel factoren.”
 
“In veel films gebeuren dingen die je zelf nooit zult meemaken, maar soms wil je gewoon herkenbaarheid”, denkt Dirk Gerritsen. “Volgens mij is het geheim van romkoms dat ze dichtbij je staan. This is life, zo gaat het bij iedereen. Daarom werkt het voor Nederlandse films zo goed: de situaties zijn herkenbaar, het zijn bekende acteurs en een taal die vertrouwd is. De kracht van romkoms is dat ze met die situaties spelen en die iets spannender en heftiger maken. Dit genre zal blijven bloeien, ook in de toekomst.” 
 
Foto’s: Love Actually, Voor elkaar gemaakt, Rokjesdag, Hartenstrijd, Hartenstraat

Wat zoek je?